Ўзбекистон республикаси ахборот технологиялари ва коммуникацияларни ривожлантириш вазирлиги тошкент ахборот технологиялари университети

Назорат саволлари 
1.
Пакетли коммутация деб нимага айтилади? 
2.
Пакетли коммутация пайтида қайси қурилмалар ишлатилади 
3.
Маршрутизаторларнинг функцияси 
4.
Пакетларни қайта ишлаш пайтида маршрутизатор ичида қайси 
жараёнлар амалга оширилади. 
5.
Дейтаграмма бу нима? 
6.
Дейтаграммали узатиш қандай амалга оширилади? 
7.
Логик уланиш нима ҳисобланади? 
8.
Логик уланишни ўрнатиш билан узатиш. 

---

96 
9.
Виртуал канал бу нима? 
10.
Виртуал канални ўрнатиш билан узатиш

---

97 
11-маъруза 
 
TCP/IP ТАРМОҚЛАРИ. OSI ВА TCP/IP ПРОТОКОЛЛАРИ 
СТЕКИНИНГ ТАВСИФИ. ПРОТОКОЛЛАР СТЕКИ ВА 
МАНЗИЛЛАШТИРИШ ОРАСИДАГИ АЛОҚА, TCP/IP ВЕРСИЯЛАРИ 
ҲАҚИДА УМУМИЙ МАЪЛУМОТЛАР 
Режа: 
11.1. Кўп даражали тузилма 
11.2. Протокол даражалари 
11.3. Интернет протоколлари стеки 
11.3.1. Амалий даража 
11.3.2. Транспорт даражаси 
11.3.3. Тармоқ даражаси 
11.3.4. Канал даражаси 
11.3.5. Физик даража 
11.4. ОТЎТ (OSI) очиқ тизимларнинг ўзаро таъсирлашиши эталон модели 
11.5. Маълумотларни инкапсуляциялаш 
11.1. Кўп даражали тузилма 
Интернет ўта мураккаб тизим ҳисобланади. Глобал тармоқ кўплаб 
хилма-хил иловалар, протоколлар, охирги тизимлар, уларнинг тармоққа 
уланиши технологияларидан ташкил топган. 
Интернет ҳақида олинган билимларни тизимлаштиришга киришишда 
олдини инсонлардаги ўхшашликларни қидириб кўрамиз. Ҳар куни кўпчилик 
мураккаб тизимлар билан тўқнашади. Кимдир сиздан қачондир ҳаво 
транспортини ташкил этилишини тавсифлашни сўрайдиган ҳолатни тасаввур 
қилинг. Ташкил этишни тавсифлаш усулларидан бири бу сиз (ёки ташкилот 
ходимлари) ундан фойдаланишда амалга оширадиган ҳаракатларни санаб 
ўтинг. Мисол учун, сиз чиптага буюртма берасиз, юк назоратидан ўтасиз, 
рўйхатдан ўтасиз ва самолётнинг бортига тушасиз. Кейин учишни амалга 
оширасиз, манзилга етасиз, яна рўйхатдан ўтасиз, юкни оласиз ва агар рейс 
ноқулай бўлган бўлса, чипталарни сотиш бўлимига шикоят қиласиз. Сизнинг 
ҳаракатларингиз кетма-кетлигини 11.1-расм график кўрсатади. 
Бу ерда биз компьютер тармоқларининг ишлаш принципларига 
ўхшашликни кўришимиз мумкин. Сиз самолётда сиқиш пунктингиздан 
бориш пунктингизгача саёҳат қиласиз, пакет эса хост-жўнатувчидан хост-
манзилга узатилади. Лекин чуқурроқ ўхшашлик ҳаракатлар 
тузилмасидан 
иборат. Кўриш осонки, сизнинг ҳар иккала охирги ҳаракатларингиз 
чипталарни сотиш бўлимига қаратилган, иккинчиси ва охиридан олдинги 
ҳаракатингиз юк ва бошқалар билан боғлиқ. 

---

98 
11.1-расм. Учишни амалга оширишда йўловчи ҳаракатларининг кетма-
кетлиги. 
Ҳаракатлар тузилмаси симметрик ҳисобланади, бу ерда “симметрия 
ўқи” бўлиб учиб ўтиш хизматқилади. Шундай қилиб, самолётдаги саёҳат 
жараёнини 11.2-расмда тасвирланганидек горизонтал даражалар мажмуи 
кўринишида тақдим этиш мумкин. 
Келтирилган 
горизонтал 
тузилма 
(11.2-расм) 
бизнинг 
кўриб 
чиқишимиз учун асосий предмет ҳисобланади. Биз саёҳатни ҳар бир 
компонентининг бошқа компонентларга нисбатан жойини аниқлашга 
эришдик. Масалан, йўловчиларни рўйхатга олиш ҳақида айтилганда, биз 
биламизки, бу юк текширилганидан кейин самолёт бортига ўтқазишдан 
олдин бўладиган процедура ҳисобланади. Фаҳмламизки, ҳар бир ажратилган 
даража ўз функционаллигига эга, яъни йўловчиларга хизматларни тақдим 
этадиган хизматларга эга. Чипта даражасидан қуйида йўловчи чиптани 
олишдан шикоятн қабул қилишгача барча хизмат кўрсатиш босқичларини, 
юк даражасидан қуйида эса юкни текшириш ва топширишдан уни олишгача 
барча босқичлар орқали ўтади ва ҳ.к.. Бунда юк даражасида фақат чипта 
даражасида хизмат кўрсатишдан ўтган йўловчиларга хизмат кўрсатилади. 
Шунинг ўзи бошқа даражалар учун ҳам ўринли бўлади. Шундай қилиб, 
даражалардан ҳар бирида хизмат кўрсатиш бу даражага кирадиган 
функцияларни бажарилиши йўли билан барча олдинги даражалардаги хизмат 
кўрсатиш натижаларидан фойдаланиш орқали амалга оширилади.