Ўзбекистон республикаси ахборот технологиялари ва коммуникацияларни ривожлантириш вазирлиги тошкент ахборот технологиялари университети

20.1-расм.
HTTP сўров ва жавобларини узатиш. 
Белгилаб ўтиш керакки, клиентларга хизмат қилиш тугагач, сервер 
улар хақида ҳеч қандай ахборот сақламайди. Агар, масалан, қандайдир 
клиент ўша ресурсни кетма-кет 2 марта сўров берса, сервер такрорловчи 
сўров хақида клиентни ҳеч қандай огохлантирмай уни бажаради. HTTP 
протоколи 
уланиш холатини эслаб қолмайдиган 
протокол (statelessprotocol) 
ҳисобланади.

---

192 
20.3. Доимий ва доимий бўлмаган уланишлар 
HTTP протоколидоимий ва доимий бўлмаган уланишларга эга бўлиши 
мумикн. Доимий бўлмаган уланишларларда TCP протокол фақат бита 
объектни, доимий уланишда – хама объектларни қабул қилиб олади.
20.3.1. Доимий бўлмаган уланишлар 
HTTP-уланиш доимий бўлмаган холатда сервердан клиентга web-
саҳифани узатиш қандай амалга оширилишини кўриб чиқамиз. Тахмин 
қиламиз, саҳифа бита серверда жойлашган базавий HTML-файл ва JPEG-
тасвирдан 
иборат 
бўлсин. 
Базавий 
HTML-файлнинг 
URL 
си 
www.someSchool.edu/ someDepartment/home.index бўлсин. Клиент ва сервер 
ўртасида алмашиш жараёни қуйидаги қадамлардан иборат. 
1.
HTTP-клиент www.someSchool.edu сервер билан 80 номерли порт орқали 
TCP-уланишни инициялайди, жим бўлганда HTTP учун порт номери 
ҳисобланади.
2.
HTTP-клиент 1-қадамда ўрнатилган TCP-уланиш билан ажратилган, 
жўнатади. Сўнг сўров базавий HTML-файл someDepartment/home.index га 
йўлни ёқади.
3.
HTTP-сервер белгиланаган уланиш билан ассоциирланган сокет орқали 
сўров қабул қилади, объектни ўчиради someDepartment/home.index, 
объектни уловчи жавобни шакллантиради ва уни клиенетга сокет орқали 
жўнатади. 
4.
HTTP-сервер TCP-уланишни ёпади (уланишни якуний ажратиш шундан 
кейин амалга ошади, қачонки сервер объектни самарали узатиш амалга 
ошганлиги хақида ахборотни олса). 
5.
HTTP-клиент сервер жавобини қабул қилади. TCP-уланиш тугулланади. 
Клиент етказилган объект базавий 
HTML-файл 
ҳисобланганлиги 
белгиланган хабарларни қайта ишлайди. Клиент файлни ёпади, уни қайта 
ишлайди ва 10 объектга (JPEG-файлов) мурожат ажратади. 
6.
1-4 қадамлар ҳар бир 10 объект учун такрорланади. 
Web-саҳифалар қабул қилингач браузер уни экранда акс эттиради. 
Турли браузерлар бир ва ўша web-саҳифаларни турлича интерпретациялаши 
мумкин. HTTP протоколи web-саҳифаларни визуаллаштириш усули билан 
ҳеч қандай боғланмаган. RFC 1945 и RFC 2616 хужжатларда берилган 
спецификациялар клиент ва сервер ўртасида фақатгина ахборот алмашиш 
усулини ёритади.
Энда клиент томонидан web-саҳифани сўраш вақтидан уни узатиш 
тугагунча ўтган вақт интервали катталигини баҳолаймиз. Бу ерда биз вақт 
айланиши (Round-TripTime, RTT), яъни тушунчасидан фойдаланамиз, яъни 
бу кичик узунликли пакетларни клиентдан серверга ва тескари узатиш учун 
талаб этиладиган вақтдир. Вақт айланиши ўзида тарқалиш кечикиши, кути 

---

193 
шва қайта ишлашларни намоён этади. Фойдаланувчи гипермурожатни 
курсор билан боганда нима рўй беришини кўриб чиқамиз. 20.2-расмда 
кўрсатилгандек, браузер web-сервер билан TCP-уланишни англатади, бу 
учталик «қўл сиқиш» дан кейин ўрнатилади: клиент серверга ката бўлмаган 
TCP-сегментни жўнатади, сервер ўхшаш сегмент билан жавоб беради ва 
якунда, клиент серверга яна бир сегмент – тасдиқланишни жўнатади. 
Сегмент бир марталик алмашинуви учун вақт айланишига тенг вақт талаб 
этади. Охирги сегмент билан бирга клиент серверга ўзининг сўровини 
жўнатади. Бу ўзаро таъсирлашув фрагманти вақт айланишида кечикишни 
чақиради. Шу тарзда, йиғинда жавоб вақти иккиланган вақт айланишидан ва 
базавий HTML-файлни узатиш вақтидан йиғилади. 
20.2-расм.HTML-файл сўровига жавоб вақтини баҳолаш