Ўзбекистон республикаси ахборот технологиялари ва коммуникацияларини ривожлантириш вазирлиги муҳаммад ал-хоразмий номидаги

MOBIL ALOQADA SUN’IY YO‘LDOSH ANTENNALARNING 
XUSUSIYATLARI 
A.S. Shamsiyev (katta o‘qituvchi, Muhammad al-Xorazmiy nomidagi TATU) 
S.Sh. Ravshanova (magistrant, Muhammad al-Xorazmiy nomidagi TATU) 
Milliy mobil sun’iy yo‘ldosh aloqasi tizimi davlat va ko‘plab kompaniyalar 
ehtiyojlari uchun katta ahamiyatga ega. Sun’iy yo‘ldosh aloqa tizimlari tomonidan 
ko‘rsatiladigan xizmatlar sonining doimiy o‘sishi, uzatilayotgan axborot hajmining 
ko‘payishi, uzatish tezligiga talablarning tez o‘sishi bilan bog‘liq holda, chastota 
resursini samarali taqsimlash masalalari o‘ta dolzarbdir. Sun’iy yo‘ldosh aloqasini 
uzatish tizimlari uchun ajratilgan qat'iy cheklangan chastota diapazoni bilan, 
shuningdek aloqa liniyasining energiyasiga yuqori talablar bilan sun’iy yo‘ldosh 
takrorlash qurilmasiga samarali ko‘p sonli kirishni ta'minlash uchun turli usullar 
qo‘llaniladi. Keng ko‘lamda keng maydonlarni qamrab oluvchi tizimlar mavjud 
bo‘lib, ular bir xil kanalli kosmik xilma-xillikda chastotani qayta ishlatish imkonini 
beradi.Ushbu yondashuvi ga ko‘ra, ajratilgan chastota doirasida chastotali-hududiy 
rejalashtirish bilan sun’iy yo‘ldosh takroriy antennasining har bir nurida chastotali 
kanallarning bunday joylashuvi aniqlanadi, bu har bir chastota kanalidan maksimal 
marta foydalanish imkonini beradi. Bu tizimdagi chastota resursidan samarali 
foydalanishni ta'minlaydi. Bunday holda, shovqin ehtimoli chastota kanallarini 
tayinlashda tarmoq zonalarida chastota-fazoviy cheklovlar to‘plami bilan belgila-
nadi. Xususan, nurlarga biriktirilgan chastota kanallarining ma’lum birikmalarini 
ularning minimal masofalari bo‘yicha ajratish talab etiladi.Hududni qamrab olgan 
sun’iy yo‘ldosh aloqa tizimlarini qurish uchun tor nurlanish naqshlari bo‘lgan ko‘p 
nurli antennalar talab qilinadi. Antenna massivlari, shu jumladan raqamli diagram-
ma texnologiyalaridan foydalangan holda eng samarali hisoblanadi. Ko‘pgina 
xorijdagi global va mintaqaviy uzatish tizimlari. 
Sun’iy yo‘ldosh aloqasi raqamli nurlanish bilan tor nurlarga ega.Zonali 
xizmat ko‘rsatadigan va tor nurli naqshli sun’iy yo‘ldoshli aloqa uzatish tizimlarini 
(SYAT) qurishda, elektromagnit moslashuvni ta’minlash uchun muqarrar ravishda 
optimal chastota-hududiy rejalashtirish muammolari paydo bo‘ladi. Maksimal 
ta’sirga erishish uchun alohida qisman zonalarni tashkil etadigan nurlarning o‘zaro 
ta'sir darajasini hisobga olish kerak. Avvalo, bu antenna nurlanish naqshining 
fazoviy konfiguratsiyasi bilan belgilanadi. Tahlil tufayli tarmoq chastotasidagi 
cheklovlarni aniqlash mumkin. Sun’iy yo‘ldosh aloqa tizimlarining xilma-xilligi, 
shuningdek ularda ishlatiladigan antennalarning turlari va turlari tufayli chasto-
talarni tayinlashning universal usulini ishlab chiqish mumkin emas, chunki ko‘plab 
ma'lum usullar muammoning o‘lchamida yoki olingan natijalarning aniqligida.
Amaliy jihatdan mos usullarni ishlab chiqish uchun har xil holatlar uchun masala-
larni shakllantirishning o‘ziga xos xususiyatlarini hisobga olish va ratsional 
optimallashtirish algoritmlarini izlash kerak. Shu sababli, MSSda chastotani 

---

138 
maqbul taqsimlash uchun turli algoritmlarning xususiyatlarini tahlil qilish va 
ularning samaradorligini oshirish usullarini izlash muammosi dolzarbdir. Shu 
bilan birga antennasining yon loblari tuzilishi ilmiy adabiyotlarda to‘liq hisobga 
olinmagan.Bundan tashqari, xorijiy va mahalliy ilmiy adabiyotlarda sun’iy 
yo‘ldosh aloqalarida multiplikatsiya chastotasini taqsimlashga yondashuvlar 
to‘g‘risida deyarli ma'lumot yo‘q. MSSni tuzishda muqarrar ravishda optimal 
multiplikatsiya chastotasini taqsimlashni amalga oshirish uchun muammolar 
yuzaga keladi, chunki cheklangan chastota resurslari alohida xizmat ko‘rsatish 
zonalari o‘rtasida samarali taqsimlanishi kerak. Shunday qilib, ushbu bitiruv 
malakaviy ishining maqsadi zonalar xizmati bilan chastota-hududiy rejalashtirish 
usullarini o‘rganishdir.