Ўзбекистон республикаси ахборот технологиялари ва коммуникацияларини

RAQAMLI IQTISODIYOTNI RIVOJLANTIRISHDA KO’PTARMOQLI 
FERMER XO’JALIKLARINING FAOLIYATINI SAMARALI 
BOSHQARISH MEXANIZMI 
M.S. Yakubov, A.B. Rustamov 
Muhammad al-Xorazmiynomidagi TATU QF
Respublikamizda qishloq xo`jaligi sohasiga bozor tamoyillarini joriy qilish va 
mulkchilik shakllarini to`liq o`zgartirish bilan tub islohotlar o`tkazilish, natijada 
xo`jalik yuritishning innovatsion shakllari paydo bo`lib, ular qishloq xo`jaligi 
iqtisodiyotining rivojlanishida o`z aksini topdi. “Fermer, dehqon xo‘jaliklari va 
tomorqa yer egalari, qishloq xo‘jaligi maydonlaridan foydalanish tizimini tubdan 
takomillashtirish chora-tadbirlari to‘g‘risida”gi farmoni hamda “Fermer, dehqon 
xo‘jaliklari va tomorqa yer egalari faoliyatini yanada rivojlantirish bo‘yicha 
tashkiliy chora-tadbirlar to‘g‘risida”gi qarori bu borada muhim dasturilamal 
bo‘lmoqda. 
Ushbu sohada bozor munosabatlari tamoyillariga javob beradigan huquqiy 
asoslar yaratilgan. Harakatlar strategiyasida fermer xo‘jaliklari, jumladan, ko‘p 
tarmoqli fermer xo‘jaliklarini rivojlantirish va rag‘batlantirish ustuvor vazifa sifatida 
belgilangan. Unga ko‘ra, ko‘p tarmoqli fermer xo‘jaliklarini tashkil etish, ularga 
zarur sharoit yaratish, fermer va dehqonlarning huquq va qonuniy manfaatlarini 
himoya qilish bo‘yicha zarur chora-tadbirlar amalg aoshirilmoqda. 
Fermer xo‘jaligi ijaraga berilgan yer uchastkalaridan foydalangan holda 
qishloq xo‘jaligi mahsulotini etishtirish hamda qonun hujjatlarida taqiqlanmagan 
boshqa faoliyat turlari bilan shug‘ullanuvchi tadbirkorlik subyektidir. Fermer 
xo‘jaligi Respublikamizda qishloq xo‘jaligi ishlab chiqarishining asosiy subyektidir. 
Ko‘p tarmoqli fermer xo‘jaligi qishloq xo‘jaligi mahsulotini etishtirish bilan 
birga qishloq xo‘jaligi mahsulotini qayta ishlash, saqlash va realizatsiya qilish, 

---

464 
sanoat ishlab chiqarishi, ishlarni bajarish, xizmatlar ko‘rsatish va qonun hujjatlarida 
taqiqlanmagan boshqa faoliyat turlari bilan shug‘ullanuvchi fermer xo‘jaligidir. 
Ko‘p tarmoqli fermer xo‘jaliklari reyestri O‘zbekiston fermer, dehqon 
xo‘jaliklari va tomorqa yer egalari kengashi tomonidan yuritiladi. Qayd etish 
mumkinki, mustaqillik yillari mobaynida qishloq xo‘jaligi sohasida bozor 
munosabatlarini joriy etish va xususiy mulkchilik shaklini rivojlantirishga 
yo‘naltirilgan iqtisodiy islohotlar bo‘yicha keng ko‘lamli chora-tadbirlar amalga 
oshirildi.
Ko’p tarmoqli fermerlikni rivojlantirish, fermer xo‘jaliklarining iqtisodiy va 
moliyaviy mustaqilligi uchun mustahkam huquqiy asoslar va kafolatlarni yaratib 
beruvchi Yer kodeksi, “Fermer xo‘jaligi to‘g‘risida”gi Qonun hamda boshqa 
qonunchilik va me’yoriy-huquqiy hujjatlar qabul qilindi. Fermer xo‘jaliklarining 
yer, suv va moddiy-texnika resurslaridan yanada oqilona foydalanish hisobiga ishlab 
chiqarish hajmlari muttasil oshib borishini, fermer xo‘jaliklari samaradorligi va 
rentabelligi o‘sishini ta’minlash imkonini beradigan moddiy-texnik bazasini 
mustahkamlash, ularning yer maydonlarini maqbullashtirish borasidagi komplek 
schora-tadbirlar amalga oshirildi.
Qishloqda fermer xo‘jaliklariga barcha zarur xizmatlarni ko‘rsatayotgan 
zamonaviy ishlab chiqarish va bozor infratuzilmasi shakllantirilmoqda. Qishloq 
xo‘jaligi yerlarining uzoq muddatli ijara mulki qilib berilishi va qishloqda bozor 
munosabatlarining joriy qilinishi fermer xo‘jaliklarini shakllantirish hamda 
rivojlantirishning eng muhim omili va asosi bo‘ldi, buning natijasida yerga va ishlab 
chiqarilayotgan mahsulotga haqiqiy egalik tuyg‘usi mustahkamlandi. Shuningdek, 
aholining turmush darajasi va sifatini oshirish uchun mas’uliyatni o‘z zimmasiga 
olishga qodir bo‘lgan qudratli ijtimoiy-siyosiy kuchga aylanib bormoqda. 
Birinchi navbatda gap fermer xo‘jaliklarini yanada takomillashtirish va 
ularning samaradorligini oshirish, huquq va vakolatlarini kengaytirish, yer-suv 
resurslaridan va yaratilgan ishlab chiqarish salohiyatidan foydalanishda, qishloqni 
jadal rivojlantirish va obodonlashtirishda, aholi bandligi va farovonligini 
ta’minlashda ularning rolini kuchaytirish to‘g‘risida bormoqda. 
Shuni e’tirof etish kerakki, hozir amalda bo‘lgan fermerlik harakatini tashkil 
qilish va boshqarish tizimi, xususan, Fermer xo‘jaliklari uyushmasi va uning 
hududiy tuzilmalari faoliyati qishloq xo‘jalik ishlab chiqarishini isloh qilish va uning 
mahsuldorligini oshirish jarayonlariga hamda fermerlik oldida turgan vazifalarni 
tezkorlik bilan hal qilishga ta’sir o‘tkazmoqda. 
Hozirgi kunda ko’p tarmoqli fermer xo’jaliklarining faoliyatini yana 
rivojlantirish va samarali boshqarish mexanizmini ishlab chiqish lozimdir. 
ko’p tarmoqli fermer xo’jaliklarini boshqarishning o’ziga xos xususiyatlari va 
tamoyillarini asoslash; 
ko’p tarmoqli fermer xo’jaliklarini boshqarishning huquqiy-me’yoriy 
asoslarini tadqiq qilish va uni takomillashtirish bo’yicha takliflarni ishlab chiqish; 
ko’p tarmoqli fermer xo’jaliklarida mahsulotni tayyorlash qayta ishlash 
sotishni amalga oshiruvchi hududiy birlashmalarning tashkiliy tuzilmalarini va 
ularning faoliyat ko’rsatish mexanizmini ishlab chiqish; 

---

465 
ko’p tarmoqli fermer xo’jaliklarida boshqarishning iqdisodiy mexanizmini 
takomillashtirish bo’yicha tavsiyalar ishlab chiqish; 
ko’p tarmoqli fermer xo’jaliklarida xizmat ko’rsatadigan infratuzilmalarning 
samarali faoliyatini ko’rsatish xizmatini ishlab chiqish; 
Xulosa qilib shuni aytish mumkinki ko’p tarmoqli fermer xo’jaliklarining 
faoliyatini rivojlantirish uchun respublikamizda juda katta hajmda ishlar olib 
borilayotganligi va samarali boshqarish mexanizmlarini ishlab chiqish bo’yicha bir 
qator chora tadbirlar olib borilmoqda.