Ўзбекистон республикаси ахборот технологиялари ва коммуникацияларини

Аdabiyotlar: 
1. 
S.S.G’ulomov. Raqamli iqtisodiyotda blokcheyk texnologiyalari. O’quv 
qo’llanma. – T., 2019 y. 70 bet.
2. 
Klaus SHvab. CHetvertaya promqshlennaya revolyutsiya. –M., Eksmo. 2016. 
S.30 
3. 
htt’s://www.vedomosti.ru/management/articles/2016/01/27/625618
  
4. 
htt’://www.vestifinance.ru/articles/7634110
The OECD Digital Economy 
Outlook 2017. ‘. 33. 
RAQAMLI IQTISODIYOT SHAROITIDA MOLIYAVIY 
MUNOSABATLAR 
A.Kadirov, M.Abduqodirova 
TATU FF 

---

454 
Yangi raqamli iqtisodiyotda bir qancha aktivlar bo’lib, ular jumlasiga 
kriptovalyutalar ham kiradi. Hozirgi paytda turli xil kompaniyalar tomonidan ishlab 
chiqilgan mingdan ortiq kriptovalyutalar mavjud va ularning har bir 
kriptoiqtisodiyot sohasida bir qancha muhim funktsiyalarni bajaradilar. SHulardan 
biri – ICO (Initial coin offering) bo’lib, uning yordamida biror bir loyiha uchun 
jamoaviy mablag’ yig’ish jarayonini uyushturish mumkin. Bu borada jamoaviy 
mablag’ to’plash mexanizmi kraudfunding vositasida innovatsion mablag’lar 
topishdir.
Bunday usul yordamida mablag’ to’plash uchun original usul taklif yetiladi: 
kriptovalyutada kafolat shartnomalari, yahni, blokcheynga asoslangan ommaviy 
kraudfanding modeli versiyasi tashkil qilinadi – unda tashkilotchilar 
qatnashchilarningpul o’tkazmalari kattaligi belgilangan kattalikda bo’lishi 
aniqlangach, ular investitsion hamyonga oldindan kelishib olingan miqdordagi pul 
o’tkazmalari qilishadi. Pul mablag’lari o’tkazuvchilarni «ovlash» va to’plangan 
mablarni himoya qilish uchun shartli depozit schetlar yaratish o’rniga blokcheyn va 
u bilan bog’liq dasturiy tahminot bu ishni avtomatik ravishda barchaga ko’rinib 
turgan tarzda bajaradi. Maxsus ajratilgan va buzib kirishdan himoya qilingan, faqat 
dasturiy nazorat ostida bo’ladigan elektron hamyonda zarur miqdordagi mablag’lar 
to’plangach, u tashkilotchning zaxira qilingan mablag’lari saqlanadigan boshqa 
hamyon bilan birlashtiradi. Agar maqsadli investitsion summani to’plashning 
uddasidan chiqilmasa, pul mablag’lari avtomatik ravishda ortga, pul hadya 
qilganlarning elektron hamyonlariga qaytarib yuboriladi. SHunday qilib, mablag’lar 
to’plash, uni himoyalash, saqlash va qaytarish muammosi hal qilinadi.
Endi raqamli texnologiyalar yordamida mulk masalalarini boshqarish tizimini 
yaratish muammosiga to’xtalamiz. Intellektual shartnomalar faqat moliya 
sohasidagina ishlash bilan chegaralanmaydi. Agar ularni intellektual mulk bilan 
birlashtiradigan bo’lsak – bunda mulk huquqi hujjatlari va egalik qilishni 
tasdiqlaydigan boshqa hujjatlar kompyuter dasturlari foydalanishi uchun raqamli 
shaklga o’tkaziladi – bu moddiy (masalan, uy yoki avtomobil) yoki nomoddiy 
(masalan, patentlar) aktivlarga mulkchilik huquqini avtomatik ravishda o’tkazishni 
tahminlaydi. Xuddi shu tarzda kompyuter dasturimos keluvchi shartnoma 
shartlariga rioya qilinishi tasdiqlagan hollardagina aktivlar almashinishga ruxsat 
berishi mumkin.
Hozir kompaniyalar deyarli har bir elektron qurilma yoki tovar birligiga 
shtrixkodlar, QR-kodlar, mikrochiplar, bluetooth-uzatgichlarni faollik bilan joriy 
qilmoqdalar, buning natijasida istalgan moddiy boyliklarga mulchilik huquqini 
aynan shu tarzda berish mumkin bo’lgan «buyumlar interneti» yaratiladi. 
Blockchain 2.0 asosidagi yechimlarning keng tarqalishi texnik, huquqiy, moliyaviy 
va madaniy xarakterdagi katta to’siqlarga duch kelmoqda. Hozirgi paytda yuzlab 
bunday yechimlar mavjud, lekin ularning ko’pchiligi oxirigacha ishlab chiqilmagan 
va qachonlardir amalga oshirilish imkoniyatiga ega bo’lishi ehtimoli ancha past 
hisoblanadi. Biroqularga katta energiya va innovatsion intellektual salohiyat 
sarflangan bo’lib, bu bir qator jiddiy loyihalar va startaplar yaratishda namoyon 
bo’ldi. Bunday loyihalarning birinchisi 2012 yilning ikkinchi yarmida ishga 

---

455 
tushirilgan Colored Coins tizimi bo’ldi. Undan maqsadodamlarga moliyaviy 
aktivlar va anhanaviy valyutani bevosita bitkoin blokcheyni orqali almashinish 
imkoniyatini taqdim etishdan iborat bo’lgan (bu tizim orqali ikki kishi, masalan, 
evroni oltinga to’g’ridan-to’g’ri almashtirish haqida shartnoma tuzishi mumkin). 
SHundan boshlab mazkur maydonda ko’plab aynan shunday xarakterli loyihalar 
paydo bo’ldi, jumladan, Next, Ripple, Mastercoin, ethereum, BitSHares, Counter