Ўзбекистон республикаси ахборот технологиялари ва коммуникацияларини ривожлантириш

4. Маҳсулотни баҳолашга қараб:
• сотишдаги рисклар;
• баҳолашдаги рисклар;
• тўлашдаги рисклар;
• кафолат бўйича рисклар.
5. Суғурталанишига қараб:
• суғурталанадиган рислар (буни суғурта фондидан 
қоплаш мумкин);
• суғурта қилинмайдиган рислар (буни суғурта фондидан 
қоплаш мумкин эмас).
Бундай гуруҳлаш хавфнинг олдини олиш ва уни камайти-
риш бўйича чора-тадбирларни ишлаб чиқиш учун жуда аниқ 
келади.
Йўл қўйилиши мумкин бўлган хавф зонаси деганда, 
эҳтимол (таваккал) қилинаётган зарар кутиладиган фойда-
дан кўп бўлмаган зона тушунилади. Шунда тадбиркорлик 
фаолияти иқтисодий нуқтаи назардан мақсадга мувофиқ деб 
топилади. Йўл қўйилиши мумкин бўлган хавф зонасининг 
чегараси қуйидагича кўринишда бўлади:
Зарар даражаси = ҳисобланган фойда даражаси. 
Жиддий (кескин) хавф зонаси деганда, эҳтимол (тавак-
кал) қилинаётган зарар нафақат кутиладиган фойда, шунин-

---

334
гдек, ҳисобланган нақд пул даромад (выручка)дан ҳам кўп 
бўлган зона тушунилади. Жиддий хавф зонасининг чегараси 
қуйидагича бўлади:
Зарар даражаси > жами харажат + фойда. 
Бошқача қилиб айтганда, бу ерда тадбиркор нафақат ҳеч 
қандай фойда олиш, шунингдек, барча ишлаб чиқариш хара-
жатлари миқдорида тўғридан-тўғри зарар кўришгача тавак-
кал қилади.
Фожиали хавф зонаси деганда, эҳтимол (таваккал) 
қилинаётган зарарнинг жиддий хавф зонасини ўз домига 
тортиб, ундан ошиб корхонанинг хусусий капиталига тенг 
бўлган зона тушунилади. Бундай хавф зонасининг чегараси 
қуйидаги кўринишда бўлади:
Зарар даражаси = хусусий капитал. 
Бундай рисклар оқибати корхонани ёки тадбиркорни бан-
кротликка ва емирилишга олиб келади. Фожиали хавф тадбир-
кор ҳаёти, унинг соғлиғига хавф туғдириши мумкин.