Ўзбекистон республикаси адлия вазирлиги тошкент давлат юридик институти мавзу: гфр конституцияси



Download 403,27 Kb.
Pdf ko'rish
bet3/7
Sana21.02.2022
Hajmi403,27 Kb.
#23139
1   2   3   4   5   6   7
Bog'liq
gfr konstitutsiyasi

2. Сиёсий партиялар тизими 
 
Германияда куп партиявий тузум расман мавжуд хисобланади. Мамлакатда
100 дан ортик сиёсий партиялар мавжуд. Федерал ва махаллий сиёсатни 
шакллантиришда эса 10 ларча партиялар хиссасини кушади. 50 йиллар
давомида ГФР маълум узгаришларга кунт билан каради. 1961 йил 
Бундестагда хисобда булган партиялар сони учтагача кискартирилади. Бу 
учта партияни системага яъни 1961 йилдан 1983 йилгача фаолиятда булган 
партиялар, ХДИ, ХИИ, ГИДГ ни киритиш ва улар навбатма-навбат 
хукуматда бошчилик килишда хамда ужзаро 2 партия каршисида хакикий 
контрагент сифатида фаолият курсатишди. Аммо улар узининг кичик 
таркибига эга булишга карамасдан хокимиятни шакллантиришда мухим роль 
уйновчи кичкина учинчи партия.
Эркин демократик партиясиз сиёсатни юргизишда етарлича кучга эга 
эмасдирлар.
80 йилларда мавжуд партиявий тизимида узгаришлар эса Германиянинг 
бирлашуви билан юз бера бошлади. 
Шуни назарга шиши керакки, бу бирлашув партия тизимининг 
мувофиклашувига олиб келмади. ХДИ, ХИИ ва ГИДП мамлакатнинг етакчи 


11 
партиялари сифатида колди: шу вактнинг узида парламентда хисобда булган 
партиялар сони 5 тага етди. 
Мавқеи жихатдан каттарок булган партия ХДП Христиан демократлар 
партияси булиб хисобланади ва у 700 кишилик таркибга эга (энг экори 
микдор 1983 йилда булган, унда 735.000 киши аъзо булган). Партия барча 
фукаролар бирлашувини таъминлаб ушбу сиёсий бирлашмага иттифок 
шаклини берган булажак 1- канцлер К. Адекауэр ва обургомистр Кельн 
томонидан 1945 ташкуил килинган. (даставвал партия асосини аввалги 
Веймар Республикаси католоик партияси тарофдорлари ташкил килганига 
карамай). Уларнинг мафкуроаси куйидапгилардан иборат эди
1

1. Католик ижтимоий таълим ижтимоий энцикликлар Партия IX Ион на 
XXIII томонидан ташкил килинган. Унинг асосини шахснинг эркинлик 
холати мулкни нг ижтимоий функцияси, субъектдорлик принципи 
(карпор килиш ва маъсулият пастдан юкорига караб булинади: хар бир 
индивиддан оилага, турли хил ассоциация ва иттифоклар ер давлатга 
бутунлигича оила ва черковнинг тарбиялаш ролининг холати ва 
уларнинг монополияси ва давлатдан химояланиш): 
2. Нолиберал концепциялар, Л.Эрхард ва немис иктисодчилари томонидан 
шакллантирилган ижтимоий мулжалланган бозор хужалиги доктори уз 
аксини топган. 
3. Консерватив протестантча таълим, айникса Германиянинг шимолида 
кучайган. 
4. ХДИнинг барча программалари у ёш бу меъёрда шу мафкура асосларни 
акс эттиришар эди. 1994 йил Гамбургда булиб утган сеъздда кабул 
килинган прог дастур хам назардан четда колмайди. Унда аввало 
экологик жихатдан муайян талаблари (ижтимоий бозор хужалиги) акс 
эттирилган. Партиянинг ташки максадларига бирланшган Европани 
химоя килишни киритиш мумкин. 
1
13. http: // www. konst-mir.narod. ru 


12 
5. ХДИ узини халк партияси деб хисоблайди, унинг аксини барча 
ижтимоий катлам вакиллар ташкил килади, хозирда хам партиянинг 
негизини иш берувчилоар асосан, катта ва урта молиявий ишлаб 
чикариш ва савдо капитали вакиллари ташки килади. ГФР ташкил топган 
вактдан бошлаб ушбу партия мамлакатнинг сиёсий хаётида етакчи ролни 
уйнайди. 
6. партия парламентда охиргисини хисобга олмаганда барча легислатурлар 
ичида ушбу партия энг катта фракцияга эга эди, унинг вакиллари бошка 
партия вакилларига караганда купинча канцляр уриндигини эгаллашар 
эди. Кейинчалик, партия 1998 йил парламент сайловидан сунг 
оппозицияга утди. 
Узининг мафкуравий сиёсий карашлари билан ХДИ га якин булиб бу 
Христиан ижтимоий иттифоки партияси хисобланган. У факат 
Бавариянинг иш доирасида фаолият курсатади. 
Федераллик даражани хисобга олганда, партия ХДИ билан бир каторда 
туради, федерал парламентда ХДИ ва ХИИнинг ягона фракцияси 
фаолият курсатади. 
Партия уйинлар давомида Бавариянинг сиёсий хаётида етакчилик 
килади ва махаллий сайловлар хам жуда куп овозларга эга булади. 
Германиянинг энг куп йиллик партияси булиб Германия ижтимоий 
демократик партиясидан ГИДП фаолият юритади: 
У хам микдор жихатдан жуда куп аъзоларга эга (1999 йил июнда 827. 
601 аъзо). 
Иккинчи жахон урушининг охирига ленинчап эмас, балки марксизм 
гояларига таянар эди. 1945 йилдан сунг партия ушбу партиядан воз 
кечди ва узини кмлар бирлашув деб эълон кила туриб, одамлар ишонч 
ва фикрнинг турли хил карашларини, асосан демократик жамиятнинг 
кадр-киммати хисобланган эркинлик, адолат ва солидорликни тан
олганларни куллаб кувватлади. 


13 
Бу эса ГИДПнинг 1959 йил Бад-Годесберг дастурида уз аксини топди. 
Ушбюу дастурнинг асосий максадлари кейинчалик 1989 йил амалда булган 
Берлин дастурида хам уз аксини топди. Унга немис жамиятининг экологик 
холатини хисобга олган холда тузилган кушимчалар киритилади. ГИДГ 
узини 
аввалги 
ва 
хозирги 
ижтимоий 
харакатларнинг 
кайта 
шакллантирувчиси деб хисоблайди. ХДИ сингари ГИДП хам узини халк 
партияси деб хисоблайди, бинобарин унинг таркибини ижтимоий 
катлашнинг барча гурухлари ташкил этади. ГИДГ ГФР давлат 
механизмларида мустахкам позицияларни эгаллайди. 
1970 йилдан 1982 йилгача унинг вакиллари ГФР хукуматида бошчилик 
килинган. Бошка вактларда улардан катта оппозицияли партия булиб 
хисобланган (1966 йилларни хисобга олмаганларида).1998 йил Парламент 
сайловидан сунг яна хукуматга ГИДП бошчилик кила бошлади.Унинг 
махаллий ва коммунал фаолиятда янада харакатлари мустахкамланди.1990 
йиллар уртасида, ГИДП Бавария ва Саксофониядан ташкари, ГФРнинг барча 
жойларида – БраденБургда, куйи Санонияда, Сафдо, Шимолий Рейн – 
Вестфалия ва Шлезвиг Гольштейнда уз мавкеини тиклади ва ягона 
бошкарувни бошлади. 
Бошка партиялар хам таркиби жихатдан хам сиёсий таъсири жихатидан 
ХДП – ХИИ ва ГИДП партиясига жой бушатиб бера бошлашди. Партиялар 
орасида факат Эркин демократик партия ЭДП парламентдаги легислатурда 
хам бирмунча мавкеига эга эди, колганлари эса кейинрок 80 ва 90 йилларда
вужудга келди. ЭДП Германиянинг бирлашувидан кейин уз таркибини 
билинарли кенгайтирган (80йиллар охиридан 65.000 90 йиллар уртасигача 
135.00 аъзо) ягона партияси хисобланади. Хозирда хам у Германияда етакчи 
партиялардан хисобланган ЭДП – фукаролар эркинликларни ва бехисоб 
классик немис либерализмнинг давомчиси булиб хисобланади. Партиянинг 
ижтимоий негизи мустахкамлаш эмас эди: бу бекарорлик гохо унг 
консервативлар, гохида чап ижтимоий либерал назар ва каршиларнинг устун 
килишида акс этарди. Шу билан бирга партия бошликларининг харакати 


14 
партия бошкаруви хам узгарди, бунинг натижасида ЭДП навбат билан ХДИ – 
ХИИнинг ундан кейин ГИДП охир – окибат, янаХДИ-ХИИ томони сиёсатга 
конфессионал таъсирга курсатилаётган карши чикиб ЭДП узининг сиёсий 
кучини саклаб колиш учун анча кучли хамкорлар билан коалицияда иштирок 
этарди. 
1985 йил либерал манифест ХДС-ХИИ харакатларида ижтимоий ва 
сиёсий сохалардан якинлашишни акс эттирди. Шу вактнинг узида партия 
асисий хукукларнинг конуният кафолатлари ва фукароларнинг хукукий 
хавфсизликни таъминлашга алохида эътибор берди.1980 йил Германия 
парламентида сул яшиллари экологик партияси вужудга келди. Сиёсий оким 
сифатида яшилларо ила бор 1977 йил куйи саксонида коммунал улар бир 
неча коммунал ва ерли сайловларда катнашди. Партия расман 1980 йил 
вужудга келди. Унинг дастурлари партиянинг хужжатлари уз ак сини топган. 
Принциплари деклерацияси 1991 йил сайлов дастурлари ва бошкалар. 
Партиянинг аник бир гояси йук. Унинг турли хил назар ва ёндошишлар 
йигиндиси мавжудкупгина катта мавкеидаги партиялар хам экологик 
муаммолар билан шугулланна бошланган керак яшиллар оркапга кета 
бошлади. 1990 йилларда партия жиддий маглубиятга учради ва Бундестаг 
тартибга киролмади
1

Бу хол партиянинг келажаги тугриидаги дискуссияларнинг олиб келди 
ва 1994 йил утказилган парламент сайловларида партия кучайишига тушку
ахволда колганди. Аммо гояси ва сиёсати ухшаб кетади. Иттифок 90 
партияси кумаги билан яшиллар парламентдан жой эгаллади. Бунинг 
натижасида янги партия иттифок яшиллар вужудга келди кейин 1998 йил 
парламент сайловларидан кейин яшиллари 1мартаба ЭДГ хукумати аъзосига 
айланди. 
Қуйирок поғаналарда Демократик сицоализм партияси, (ДСП) ва 
республикачилар пратияси (РП) жойлашган.ДСП 1989 йил ташкил топган 
1
Государственное право Германий.-М.: ИГП РАН, 1994. – 221 с. 


15 
булиб РП хукукларида чоп этилган у хукукий экстремист партия булиб 
миллий карашларни эрки билдиради. Ерлилар орасида у анчагина мавкеига 
эга (М. У Бавар лантагида узининг вакилларига эга). 1993 йил кабул 
килинган дастурда ФРГдан барча чет элликларни чикариш талаби ётади. 
Чунки ажнабий мамлакатдаги купгина ижтимоий муаммоларга сабаб 
булмокда. Улар туфайли ишсизликдан хукукбузарлик келиб чикмокда.
Партия хукукни мухофаза килувчи органлар фаолоиятини (яхшилаш) 
кучайтиришни таргиб килади ва узини «Конун ва тартиб» партияси деб 
атайди. 
Германия Ф.Рси партияларнинг хукукий холати, унинг ташкилий 
принциплари ва масалалари конституция хамда махсус партия конунлари 
билан тугрисидаги тартиб бошкариладиган купгина демократик давлатлар 
каторига кушилади.Асосий конунни кабул килишда аввало халкнинг сиёсий 
иродасини ифодаловчи партияларнинг фаолиятини хукуклаштиришга 
интилдилар. Бу билан демократик партияларнинг партияларга тегишли 
булган партияларнинг роли эътиборга олинган эди. Аммо бу партияларнинг 
ташкилотларга айланади деган эмас, балки демократиянинг конституциявий 
органлари каторига кушлади, бу фикр партиявий жемократия назарияси 
вакиллари томонидан эътироф этилишига карамай, ФРГ даги сиёсий 
партиялар ва бошкарувчиларининг фикрига таянганда, партия – эркин 
бирлашмаси. 
Германия якка давлат сифатида 100 йилдан ортик тарихга эга. Шу 
вакт оралигида 3 та умумгерман конституциялар кабул килинган. Хар 
бирининг кабул килиниши мамлакат хаётидаги узгаришларга тугри келди. 
Германиянинг 1- конституцияси Императ Вильгели I-томонидан 1871 й 
такдим этилди. Сузлари билан айтилганда бунга темир ва кон билан 
эришиди. 6 февраль 1919 йил. Умум танлов ва узаро булиб берилган хамда 
тасдикдан утиб ваколатлар асосида сайланган Миллий Кенгаш тарихга Вит 
конституциясини забт этди. Бу уз даврида уша даврнинг энг демократик 
конституцияларидан бири булиб хисобланган. Унда инсон хукук ва 


16 
эркинликлари кенг музейда миарказлашган эди. Янги давр конституция 
тарихида 1-марта унда мулкка факатгина хукук эмас ёки мажбурий сифатида 
хам каралди ва уни Миллийлаштиришга имкониятлар учун мукофотлар 
таъсис этилди. Веймар конституциясига биноан хокимиятининг ушбу 
тузумини муваффакияти деб билишади. Хукуклари конун томонидан кескин 
чекланган 
парамент 
томонидан 
каршилик 
курсатилмавган 
рейс 
президентнинг кенг ва узок муддати ваколатлари Веймар Реи тақдирида 
муҳим роль ўйнарди. Улар ўзларининг … олиб келган фашистларнинг 
ҳокимиятига келишга хукукий имкониятлар яратилди
1

Давлат хаётига таъсирини хисобга олганда, давлат хокимияти 
институтларининг таъниши ва бошкарилиши улар учун уз конуний 
хукуклари нормалари асосида иш курадилар. Давлат ташкилоти эмас балки 
маълумки, партияларни ижтимоий бирлашма хисобланган. (1966 йил 
Федерация конституциявий суд хукми билан тасдикланган). У ерда жамиятда 
партиявий давлат таъсиридан эркин жабхада хам. Иродасини шакллантириш 
билан давлат иродасини конституциявий органлари ортик ифодалаш 
уртасидаги кескин фарклар мушохада килган. Биламизки партиялар бу 
номзодларни танловчи ва мансабларга тайинловчи сиёсий ташкилотлар. 
Давлат иродаси партияларнинг фаол фаолиятисиз шакллантирилмайди. Шу 
таклидда, давлат органларига сайловлар халкнинг сиёсий иродасини давлат 
иродасига утказиш воситасида намоён булди.
Асосий Қонунда Веймар конституциясига карши холда миллий 
социалистлар амалига кура, уз фаолиятини демократик тузумини синиши ва 
охир окибат унинг ликвидациясига йулантирган сиёсий партияларни бекор 
килиниши имконияти куриб чикилган. Сиёсий партияларни тугашини 
(такиклаш) имконияти демократик сиёсий тузумнинг ривожланишига замин 
яратади. Федерация конституциявий суд асосий конунда мустахкамланиши 
конституциявий тузумга карши чиккан сиёсий партияларни икки марталаб 
1
13. http: // www. konst-mir.narod. ru 


17 
бекор килиниши. Бир марта 1952 йил __ Социал или партияни, 2 марта 1956 
йил 4 йиллик мухокамасидан сунг Германия коммунистик партиясини 
такиклаган. 
ГФР хукумати нодемо конуни партияларни тугатиш хакидан 
конституциявий холатлар самарадо рингида узининг нирбакаларига хам эга 
булган. Таъкидлашларича, умуман мавжуд демократик тузумига нисб. 
Мимерин душманлик ошкорасига кура хавфлирок булиши учун амм у суд 
жараёнида кучли кийинчиликлар тугдиради. Шунинг учун герман сиёсий 
баркарорлик 
ва 
демократизми, 
конституциявий 
тартибларнинг 
мустахкамлиги асосий конунда такдирлаш тугрисидаги конунига эмас, балки 
аввало, сиёсий партия арбоблари демократик партиялар асосий кадр-киммати 
тугрисидаги масалаларга аниклик киритиш ва бу уларни халк онгига 
сингдиришни амалга ошира олишдаги шунга боглик булади.
ГФР да сиёсий партияларни демократик хисобидан молиялаштириш 
амалиёти мавжуд. 1977 йил ахоли жон бошига 5 маркада туғри келувчи солиқ 
жорий килинди (V сайлаш хукукига эга фукаролардан укдирилувчи ушбу 
солик нафакат бу демократга сайловлар олдидан бошка ландтаг ва европа 
ташкилотларга сайловлар олдидан хам ундирилар эди, ушбу маблаг 
партияларнинг компаниянинг сайлови учун кетган характерларини тулдириш 
хисобига тулдиришар
1

ГФРнинг конституциявий суд бу маблагларнинг бошка максадларда 
фойдаланишни такиклаб куяди партиялар тугрисидаги хисобот бериш 
мажбуриятини юклади. Бу хисобот хар йили Германия Бундесрат раисига 
юборилади ва у томонидан куриб чикилади, бу эса жамоат ахли сиёсий 
партияларнинг бюджети ва уларни молиялаштириш манбалари тугрисида 
тушунчага эга булишларига имкон беради. 
Партияларнинг ички тузуми асосий конун талабларига мос келиши 
керак.21-нга кура, партияларнинг ички тузуми демократик принципларига 
1
Roder H.Davidsan, Watter J. Oleszek. Congress and its members. CO. Pressы 


18 
мос келиши керак. Ушбу холатларнинг ривожи асосий конуннинг партиялар 
тинчлиги конунда мустакил ерда белгаланишига, партияларнинг бошкарув 
органлари ички партиявий сайловлар асосида танланади, партиялар ва унинг 
аъзолари уртасидаги келишмовчиликларни партия третей судлари мухокама 
килишади. (V таркибида ушбу партия аъзолари фаолияти тортилиши мумкин 
булган. 
Конституцияга биноан партиялар эркин равишда ташкил топишлари 
мумкин бунинг учун рухсат талаб килинмайди. Партиялар ташкилоти 
конунларда баъзи аниклаштирувч холатлар белгиланган: партия узининг 
номига эга булиши керак, бу номлар бошка партиялар номларини 
кайтармаслиги керак, уч ёзма устави максади зарур, хамда ушбу партия 
худудий принципларига асосан шаклланган булиши керак.
Агар Федерация ва ерлар уртасидаги компетенциянинг чегараларини 
таърифлайдиган булсак, шунга омон буламизки, конунлик компетенцияси 
сохасида Федерация усту Алик килади, шу билан бирга, бошкариш ва одил 
судлов сохасда эса ерлар. 
Конунчилик компетенциясида куйидагилар фаркланади.

Федерал конунчиликнинг истисно компетенцияси. 

Федерация ва ерларнинг ракобатдан компетенцияси. 

Федерал конунчилик асосларини кабул килиш компетенцияси (Россия
Федерациясида эса Федерация ва унинг субъектларининг хамкорликдаги 
компетенцияларига тегишли булади). 

Ерлар конунчилигининг истисно компетенциялари. 
Федерациянинг исти сно ички холатига ташки ишлар, мудофаа ва 
хавфсизлик, яшаш жойини тартибга ва кучиб юриш эркинлигини тартибга 
солувчи муносабатларни тартибга солиш, паспортизация, иммиграция, 
молиявий ва валютавий тартибга солиш, пул эмиссияси, федерал, темир йул 
ва хаво йул транспорт, информация ва алока, федерал давлат хизмати, ишлаб 
чикариш мулкалрини химоя килиш, муаллифлик ва нашр этиш хукукки ва 


19 
бошкалар. Федерациянинг истисно ички холати компентенциясига конунлар 
Федерация даражасида кабул килиниши мумкин. 
Ракобатдош компетенцияси сохасида ерлар федерация узининг конун 
ишлаб чикиш ваколатларидан фойдаланмагунча конунчилик актларини кабул 
килишлари шарт. Ушбу компетенция сохасига фукаролик, жиноий ва 
процессдан хукулар, конституциявий хукукни амалга ошириш тугрисидаги 
муносабатлар, хужалик хукуки, мехнат хукуки, ишлаб чикариш тугрисидаги 
конунчилик, ер участкаларини сотиб олиш, ерли ва турар жой конунчилиги, 
йул-харакат коидалари, деярли барча солик конунчилиги ва айрим бошкалар 
киради. 
Федерация конунчилик асосларини кабул килиш; мансабдор 
шахсларнинг хукукий холати, хамда уларнинг ерни органлари хизматида 
булишлари, муниципалитет ва бошка узини – узи бошкариш органларида 
хизмат килувчи шахсларнинг хукукий холатини, осий мактабларни ташкил 
килиш принципларини, пресса ва кинематография, табиатни мухофаза 
килиш, сувдан фойдаланиш, информация хизмати ва овлаш хужалигини 
тартибга солувчи конунларни кабул килиш хукукига эга. Ерларга 
конунчилик асосларини аниклаштириш хукуки берилган. Адабиётда асослар 
шунчалик купки, улар ушбу муносабатларни тартибга солади, шунинг учун 
хеч кандай аниклаштиришга хожат йук. 
Федерациянинг истисно компетенция ва конунчилик асосларига 
кирмайдиган холатлар ерни истисно компетенция киради. Ерларнинг 
таркибига аввало: конституциявий конунчилик ва маъмурий жихат: 
ерларнинг ташкил топиши, мактаб маъданият, оммавий ахборот воситалари, 
ижтимоий сохада айрим аспект ва узини-узи бошкариш тугрисидаги 
конунчилик киради. Охиргиси нега ГФР да турли хил узини-узи бошкаприш 
системалари вужудга келганлигини тушунтириб беради. 
Ижро хокимияти ва уни бошкариш ерли компетенцияга мансуб: 
ернинг маъмурий-бошкарув органлари нафакат узларининг конунларнинг 
балки Федерация органлари топшириш билан уларнинг хам, яъни федерал 


20 
конунлар ижросини таъминланади. Федерал бошкарувини нисбатан кенг 
камровли тармокларига почта, темир йул транспорти, мехнат билан боглик 
муносабатлар, куролли кучлар дипломатик хизмат, божхона назорати, 
чегарадош хизмат ва бошкариш киради. Одил судлов, аввало, ерли судлар 
томонидан амалга оширилади. Федерацияда Олий инстианциянинг бешта 
судлари фаолият курсатади:
Федерал суд палата-фукаролик ва жиноий ишлар буйича Олий суд 
органлари, Федерал мехнат судини берувчи ва ёлланган ишчилар уртасидаги 
келишмовчиликларни мухокама килади. Маъмурий федерал суд давлат 
бошкаруви сохасидаги суд контролини амалга оширувчи органлар. 
Ижтимоий федерал суд ижтимоий таъминот ва бошка ижтимоий сохалардаги 
келишмовчиликларни куриб чикади. Молиявий федерал суд – солик ва 
бошхона билан боглик келишмовчиликни мухикама киладиган Олий 
инстенция
1

3. Федерал Президент ва ҳукумат 
 
Асосий қонунга кўра ГФРси бошқарувчиси бўлиб Федерал президент 
ҳисобланади. Веймар Республикаси рейхс-президентига кўра ГФРсида у
давлат механизмида муҳим ўринни эгаллайди. Ҳозирда эса ваколатларнинг 
сезиларли қисми Федерал канцлерга ўтди.
ГФР Президенти Федерал сайлов деб номланувчи махсус орган 
томонидан сайланади. 4 фақат Президентга сайлов учун ташкил этилади.
Федерал сайлов Бундестаг аъзоларидан ҳамда худди шунча миқдордаги 
олмон аҳолисининг ландтаг сайловчиларидан иборат эди. Ландтаглар уларни 
ҳар бир ер учун Федерал ҳукумати томонидан ташкил этилувчи аҳоли сони 
бўйича охирги маълумот ҳамда шу ердаги депутатлар сони кўрсатилган 
кўрсатмалар миқдорида пропорционал вакиллик асосида сайланадилар. 
1
http: // www. krugosvet. ru 


21 
Федерал сайловлар ГФР Президенти ваколатларининг тугаганидан 30 
кун кечиктирилмасдан чақирилади. Федерал сайловнинг жойи ва вақтини 
Бундестаг раиси томонидан белгиланади: унинг ўзи сайлов фаолиятини 
бошқаради. 
ГФР Президенти лавозимига Бундестагга сайланиш ҳуқуқига эга бўлган 
ҳамда 40 ёшдан кичик бўлмаган ГФР фуқароси сайланиши мумкин. 
Президент лавозимига номзодлик қўйишга Федерал сайловнинг ҳар бир 
аъзоси ҳақли ҳисобланади. 
Президент лавозимига сайланган номзод бўлиб сайловнинг биринчи ёки 
иккинчи турларида Федерал сайлови аъзолари кўпчилик овозини қўлга 
киритган номзод ҳисобланади. Агар дасмтлабки 2 босқичда номзодлар 
керакли овозларни олишолмаса, Президент сайлови учун кераклимиқдордаги 
овозларга эга бўлгандан 3-босқич ташкил қилинади (2 ёки 3-босқичларда 
янги номзодлар ҳам вужудгр кеоиши мумкин). 
Федеоал президент 5 йилга яна қайта сайланиши ҳуқуқига билан 
сайланади. Ҳамда ҳеч ким бир вақтнинг ўзида 2 мар тадан кўп президент 
бўла олмайди. Президент ўз лавозимига киришидан олдин Бундестаг ва 
Бундестратнинг қўшма мажлисларида қасамёд қилади.
Ички сиёсат соҳасида Президентга қуйидаги ваколатлар берилган: у 
федерал қонунларни имзолайди ва уларнинг нашр қилиниши устидан 
назоратни олиб боради. Федерал Конституциявий судга парламент 
томонидан қабул қилинган қонунлар бўйича протест киритиши мумкин;
Федерал канцлер таклифига кўра федерал министрларни тайинлайди,
федерал амалдорлар ва федерал судлар офицер ва унтер офицерлар (…..)ни 
тайинлаш ва лавозимидан озод қилиш ҳуқуқига эга; авф қилиш ҳуқуқига 
эга, орденлар, медаллар билан тақдирлаш ҳуқуқига эга ва бошқалар. 
Ташқи сиёсатда Федерал Президенти ваколатларига қуйидагилар 
киради, халқаро муносабатларда Федерация иштироки, ГФРнинг
давлатлардаги элчиларини тайинлайди ҳамда бекор қилади, чет давлатлар 
вакилларини қабул қилади. 


22 
Президент ГФР номидан чет давлатлар билан шартномалар тузади. 
(сиёсий характердаги ва федерал қонунчилик объектлари тегишли 
шартномалар парламент томониданр ратификация қилиниши керак). 
Бундан ташқари, Федерал Президентнинг «қўшимча» ваколатлари ҳам 
мавжуд бўлиб, улар ёрдамида мамлакат сиёсий ҳаётига таъсир этиши 
мумкин. 
Президент Бундестагни чақиришга ҳазил (бу талаб бажарилиши шарт), у 
Бундестагни тарқатиши мумкин, агар Канцлер Бундестаг аъзоларининг 
кўпчилиги овозини қўлга киритмаган бўлса. 
Федерал ҳукумати қоидаси бўйича ҳамда Бундестаг розилиги билан 
Президент қонунчилик ҳолатини эълон қилиш мумкин, бинобарин, у ушбу 
ҳаракатни муайян вақтда амалга оширади, яъни федерал қонунлар Бундестаг 
иштирокисиз қабул қилиниши мумкин. 
Фавқулоддаги ҳолатлар қаторига Федерал Президентнинг Канцлер 
розилиги билан «мудофаа ҳолатини эълон қилиш ҳуқуқи киради, агарда у 
Бундестаг ҳамда қўшма мажлис чақирилишига» бартараф этиб
бўлмайдиган тўсиқлар ҳалақит берадиган бўлса.Федерал Президент буйруқ 
ҳамда фармонларининг кучга кириш учун улар Федерал канцлер ёки 
ваколатли федерал вазир томонидан контрасигнация қилиниши керак. Ушбу
қоида қуйидаги ҳолатларда, яъни Федерал канцлерни тайинлаш ёки 
лавозимидан озод қилиш (….)да амалда бўлмайди
1

Федерал Президент ГФРнинг ваколатли органлари олдида сиёсий 
жавобгарликни бўйнига олмайди. У ўз фаолияти тўғрисида на Бундестаг, на 
федерал мажлисга ҳисобот топширади. Аммо Асосий қонунга кўра Федерал 
Президент ўз ваколатлари муддати тугашидан олдин лавозимидан озод 
қилиниши мумкин. Асосий қонун ёки бошқа федерал қонунларни қасддан 
бузганлиги тўғрисидаги айби билан Конституциявий Суд томонидан амалга 
оширилиши мумкин. Айбловнинг қўзғатилиши учун Бундестаг депутатлари 
1
Хорижий мамлакатлар конституциявий (давлат) ҳуқуқи. / Ўқув қўлланма. Муалллифлар жамоаси. Т.: 
ТДЮИ. 2006. – 315 б. 


23 
умумий қонуннинг 1/4 и ёки Бундесрат аъзолари 1/4 қисми овоз берганда
таклиф қилиниши мумкин. 
Айблов масаласини ҳал қилиш учун Бундестаг депутатларининг 2/3 
қисми ёки Бундесрат аъзоларининг 2/3 қисми овоз бериш талаб қилинади. 
Айб шу айбни илгари сурган орган вакили томонидан қўллаб-қувватланади. 
Аммо ҳозиргача ГФр тарихида Президентни лавозимидан озод қилиш 
прецеденти бўлмаган. 
ГФРда ижро ҳокимиятини Федерал ҳукумат амалга оширади. ГФР 
давлати ҳуқуқи китоби муаллифи Т.Маунгунинг гувоҳлик беришича, «айнан 
ҳукумат ижро ҳокимиятини амалга оширади, унинг ваколатлари кенг 
доирада белгиланган бўлиб, Асосий қонун ҳам унинг ижро қилиш 
ваколатларини кучайтиради». Конституциявий қонунчилик кучли, аммо 
парламент томонидан назорат қилинадиган ҳокимиятни шаклантиришга 
интилган эди. Шунинг учун бу ваколатни Президентга эмас, балки 
канцлерга беради. 
Асосий қонун Федерал Ҳукуматни қуйидаги асосда шакллантиради. 
Қонунчилик аввалида Бундестаг Федерал президенти таклифи билан 
ҳукуамат бошлиғи – Федерал канцлерни сайлайди. Жуда кўп овозни қўлга 
киритган номзод, яъни Бундестаг аъзоларининг, сайлангани ҳисобланган, 
сўнгра Федерал Президентнинг шахсан Федерал Канцлер лавозимига
тайинлангани тўғрисидаги акти қабул қилиниши керак. 
Ҳукуматнинг қолган аъзолари Бундестагнинг ҳеч қандай иштирокисиз
Канцлер таклифига биноан Федерал Президентлари томонидан тайинланади 
ҳамда лавозимидан озод қилинади. 
Агар Президент томонидан таклиф қилинган сайланмаса, Бундестагга 
келгуси 2 ҳафта даомида жуда кўп овоз асосида сайланган бошқа шахсни 
Федерал Канцлер лавозимига қўйиш ҳуқуқ берилган. Бу ҳолда Президент 
Канцлер лавозимига парламент томонидан кўрсатилган номзодни, агар у 
палатанинг катта миқдордаги овозига сазовор бўлса, қўйишга мажбур. 


24 
Агарда номзод нисбатан кўп овозларга эга бўлса, Президент ёки уни
Канцлер қабул тайинлаши ёки Бундестагни тарқатиб юбориши мумкин. 
Федерал канцлер ваколатлари муддати Бундестаг ваколатлари муддати 
билан мос келади. Улар янги Бундестагни чақириш биланоқ тугайди. 
Канцлер 
ваколатлари 
тугаши 
билан 
автомат 
равишда 
федерал 
министрларнинг ҳам ваколатлари поёнига етади ва ниҳоят янги Ҳукумат 
тузиш жараёни юзага келади. 
Ҳукуматга Федерал канцлердан ташқари федерал вазирларни ҳам 
киритамиз. Одатда улар вазирликни амалга оширилади. Вазирлардан бирини 
Федерал Канцлер ўринбосар этиб, яъни вице-канцлер қилиб тайинлайди. 
Коалицияли ҳукуматларда ушбу лавозим партияларга берилади. Ҳукумат 
аъзолари сони Канцлер томонидан белгиланади (коалицияли ҳукумат 
шакллантиришда эса партиялар розилиги, келишуви билан). 
Ҳукуматда сиёсатини Федерал канцлер бошқаради.Асосий қонунга кўра, 
Федерал Канцлернинг ҳокимияти унинг ваколатлари ва Президент, вазир, 
парламент ҳисобига кучаяди. Натижада эса ГФР конституциявий 
системасида сиёсий марказ бўлиб Федерал канцлер гавдаланади. Шубҳасиз, 
бу ерда ушбу системада асосий принцип бўлиб канцлер принципи 
ҳисобланади ва канцлерик демократияси деган тушунча қўлланилади. 
Айнан Канцлер, яъни парламент ёки Ҳукумат эмас коллегиал орган 
сифатида асосий курсни, Федерал ҳукукматнинг умумий федерал сиёсатини 
белгилайди. Федерал канцлер у томонидан аниқлаб берилган ваколаталр 
доирасида фаолият юритувчи вазирларга бошчилик қилади. Федерал
канцлер ҳокимияти «мудофаа ҳолатида», яъни унинг қуролли кучлар 
устидан буйруқ бериши вақтида янада кучаяди. (тинчлик вақтида эса 
мудофаа вазири)
1

Ўз ваколатларини амалга ошира туриб, Канцлер унга бўйсунувчи 
аппарат устидан анзорат олиб боради. Унинг асосини уч …. ташкил қилади. 
1
Хорижий мамлакатлар конституциявий (давлат) ҳуқуқи. / Ўқув қўлланма. Муалллифлар жамоаси. Т.: 
ТДЮИ. 2006. – 275б. 


25 
Федерал канцлер хизмати, Федерал ҳукумат матбуот ва ахборот хизмати. 
Улар орасида энг муҳими бўлиб, Федерла Канцлер Хизмати ҳисобланади, 
чунки унда сиёсатни бошқариш белгилаб қўйилган. Ушбу хизмат ҳукумат 
бошлиғи қарор, буйруқ ва фармойишларини тайёрлайди, вазирлар ишини 
мувофиқлаштиради ва назорат қилади, ҳукумат ва ижтимоий, сиёсий, 
иқтисодий 
соҳадаги 
бирлашмалар 
орасидаги 
алоқани 
қўллаб 
қувватлайди.Ҳукумат фаолияти коллегиал орган сифатида Федерал Ҳукумат 
Регламенти томонидан тартибга солади. Регламент 1951 йил қабул 
қилинган.Ҳукумат ваколатларига иқтисодий, молиявий ва ижтимоий 
характердаги ташқи ва ички сиёсатдаги турли муҳим масалалар киради. 
ГФР Асосий қонунида ваколат билан қонун чиқариш кўриб ўтилган 
бўлиб, 80-моддага асосан парламент ҳукуматни бутунлигича ёки федерал 
вазирни умумий характердаги қарор чиқариш билан ваколат билан 
таъминлайди. Бундан ташқари, федерал ҳукумат ва алоҳида вазирлар қонун 
ижроси бўйича қарор чиқаришлари мумкин. Алоҳида масалалар юзасидан 
Ҳукумат Бундесрат розилиги билан қонун кучига эга бўлгна қарор чиқариши 
мумкин. Ва ниҳоят, бошқарув соҳасида Федерал ҳукумат ва вазирлар умумий 
маъмурий ёзма кўрсатмалар беришлари мумкин. 
Федерал ҳукумат ерларда бошқарув фаолияти юзасидан назорат олиб
бориш ҳуқуқига эга. У ерлар томонидан федерал қонунларнинг ижросини 
назорат қилади. Шу мақсадда ГФР Ҳукумати жойлардаги юқори давлат 
органларига ўз вакилларини қўяди. Ерларнинг вазирлари конференцияси, 
яъни одатда ваколатли федерал министр раислигида ўтказилади. Федерал 
ҳукумат ерлари бошқарув органлари фаолияти устидан умумий назоратни 
амалга оширади. Шу масалалар юзасидан Федерал ҳукумат Бундерсрат 
келишуви билан умумий маъмурий қарорлар чиқаради, қонунлар асосида 
эса- ерлар учун мажбурий кўрсатмалар беради. 
Федерал ҳукумат йиғилишлари зарур ҳолларда, одатда ҳафтада бир 
марта Федерал канцлер резиденциясида чақирилади. Ҳукумат йиғилишлари 


26 
ёпиқ тарзда ўтказилади. Федерал вазирлардан ташқари йиғилишларда бошқа 
шахслар ҳам қатнашдилар. 
Ҳукумат йиғилишларига таклиф қилинадиганларни Федерал Канцлер 
хизмати Ҳукумат бошлиғи билан келишуви билан аниқлайди. 
ГФР Ҳукумати ўз фаолиятида аввало федерал вазирликларга таянади. 
Уларнинг сони унчалик кўп эмас. (у 1949 й 13 тадан 1987 й 17 гача ўзгариб 
турган). 
Вазирликда бошчилик қилувчи Федерал вазир мустақил ва ўзига 
бўйсунувчи органлар устидан вазифа остида иш олиб боради. 

Download 403,27 Kb.

Do'stlaringiz bilan baham:
1   2   3   4   5   6   7




Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©hozir.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling

kiriting | ro'yxatdan o'tish
    Bosh sahifa
юртда тантана
Боғда битган
Бугун юртда
Эшитганлар жилманглар
Эшитмадим деманглар
битган бодомлар
Yangiariq tumani
qitish marakazi
Raqamli texnologiyalar
ilishida muhokamadan
tasdiqqa tavsiya
tavsiya etilgan
iqtisodiyot kafedrasi
steiermarkischen landesregierung
asarlaringizni yuboring
o'zingizning asarlaringizni
Iltimos faqat
faqat o'zingizning
steierm rkischen
landesregierung fachabteilung
rkischen landesregierung
hamshira loyihasi
loyihasi mavsum
faolyatining oqibatlari
asosiy adabiyotlar
fakulteti ahborot
ahborot havfsizligi
havfsizligi kafedrasi
fanidan bo’yicha
fakulteti iqtisodiyot
boshqaruv fakulteti
chiqarishda boshqaruv
ishlab chiqarishda
iqtisodiyot fakultet
multiservis tarmoqlari
fanidan asosiy
Uzbek fanidan
mavzulari potok
asosidagi multiservis
'aliyyil a'ziym
billahil 'aliyyil
illaa billahil
quvvata illaa
falah' deganida
Kompyuter savodxonligi
bo’yicha mustaqil
'alal falah'
Hayya 'alal
'alas soloh
Hayya 'alas
mavsum boyicha


yuklab olish