Zbekiston respublikasi adliya vazirligi toshkent davlat yuridik universiteti

3-MAVZU. DAVLAT TUSHUNCHASI, BELGILARI, MOHIYATI VA TIPLARI


Mavzuning asosiy yo‘nalishlari:

1. 
   Davlat tushunchasi va mohiyati
   
2. 
   Davlatning asosiy belgilari.
   
3. 
   Davlat hokimiyati – ijtimoiy hokimiyatning muhim shakli sifatida.
   
4. 
   Davlat hokimiyatining belgilari
   
5. 
   Davlat mohiyati va uning ijtimoiy ahamiyati to‘g‘risidagi turli nazariyalar
   
6. 
   Davlatning tiplari
   

3.1.DAVLAT TUSHUNCHASI VA MOHIYATI

Ilm-fan ma'lumotlariga ko‘ra kishilik jamiyati tarixida, taxminan bundan besh ming yillar oldin dastlabki davlatlar yuzaga kelgan. Ushbu davr davomida davlat insonlar hayotini tashkil etishning eng maqbul shakli shakli sifatida namoyon bo‘lgan.

Davlat insonlar hayotini tashkil etishning shakli sifatida jamiyatning bir maromda faoliyat olib borishini ta'minlaydi: biz har kuni transport, turli xil muassasalar, jumladan, bog‘chalar, maktablar, oliy ta'lim muassasalari, poliklinikalar, kasalxonalar, oziq-ovqat, sport va boshqa ko‘plab muassasalar faoliyati bilan to‘qnash kelamiz. Ularning faoliyatini davlat o‘zining tegishli organlari orqali tashkil etib boradi. Bundan tashqari, mudofaa, xavfsizlik, huquqni muhofaza etuvchi va boshqa tegishli davlat organlari jamiyatda qonuniylik va xavfsizlikni ta'minlab turishadi.
Murakkab hodisa bo‘lgan davlat haqida har bir davrning mutafakkirlari o‘z fikrlarini bildirib kelishgan. Qadimgi rimlik faylasuf Mark Tulliy Sitseron davlatni umumiy huquqiy tartibot sifatida tushungan. Alisher Navoiy o‘z asarlarida adolatli davlatdagina farovonlik bo‘lishi g‘oyasini ilgari surgan. Nemis faylasufi Immanuil Kant “davlat bu huquqiy qonunlarga bo‘ysunadigan ko‘pchilik insonlar uyushmasidir” deb yozgan. Bugungi kunda ko‘pgina darsliklarda davlatga “butun mamlakat hududida o‘z hokimiyatini amalga oshiradigan, maxsus boshqaruv apparatiga ega bo‘lgan, hamma tomonidan bajarilishi shart bo‘lgan qonun-qoidalar chiqaradigan suveren ommaviy-siyosiy tashkilot”, degan ta'rif beriladi.
Davlat butun jamiyat va barcha fuqarolarning siyosiy tashkiloti bo‘lib, u muhim ijtimoiy ishlarni boshqaradi, jamiyatning bir butunligini ta'minlaydi, jamiyat uchun hayotiy muhim bo‘lgan funksiyalarni bajaradi. Shu bilan bir vaqtda davlat faoliyati (asosan huquqiy davlat) fuqarolarning huquq va erkinliklarini kafolatlashga, jamiyatda mustahkam va insonparvar bo‘lgan huquq tartibotni qo‘llab-quvvatlashga qaratilgan.
Davlatga umumijtimoiy nuqtai nazardan ta'rif: