Ўзбекистон республикаси адлия вазирлиги тошкент давлат юридик институти

3. Қишлоқ хўжалиги учун мўлжалланган ерларнинг, энг аввало 
суғориладиган ерларнинг алоҳида муҳофаза этилишини, кенгайтириб 
борилишини ҳамда улардан қатъий белгиланган мақсадда фойдаланишни 
таъминлаш. 
Қишлоқ хўжалиги учун мўлжалланган ерларнинг усутувор 
мавқега эгалиги авваламбор, Ер кодексининг 8-моддасида намоѐн бўладики, 
унда қишлоқ хўжалиги учун мўлжалланган ерларга ерларнинг саккиз тоифаси 
орасида биринчи ўрин ажратилган.
Қишлоқ хўжалигига мўлжалланган ерлар-қишлоқ хўжалиги эҳтиѐжлари 
учун берилган ѐки ана шу мақсадга мўлжалланган ерлар. Қишлоқ хўжалигига 
мўлжалланган ерлар суғориладиган ва суғорилмайдиган (лалмикор) ерлар, 
ҳайдаладиган ерлар, пичанзорлар, яйловлар, кўп йиллик мевали дов-дарахтлар 
ва токзорлар эгаллаган ерларга бўлинади; 
Қишлоқ хўжалигига мўлжалланган ерлар ерларнинг қонунчиликда 
ажратилган саккиз тоифаси орасида биринчи ўринда туриши бежиз эмас. 
Қишлоқ хўжалигига мўлжалланган ерлар ер тоифалари орасида ўз майдонига 
кўра биринчи бўлиб, мамлакатнинг ягона ер фондини ташкил этади ҳамда 
Ўзбекистон ҳудудининг 50%идан камроғини эгаллайди. Ташкилий-ҳудудий 
асос сифатида фойдаланиладиган бошқа тоифа ерлардан фарқли равишда 
қишлоқ хўжалигига мўлжалланган ерлар ҳайвонлар учун озиқ-овқат ва ем 
маҳсулотларини ишлаб чиқарувчи, саноатнинг турли соҳалари учун эса хом-
ашѐ манбаи асосий воситаси сифатида намоѐн бўлади. Бу алоҳида ҳуқуқий 
мақоми белгиланган мазкур тоифа ерларнинг асосий ўзига хос хусусияти 
бўлиб, бу қишлоқ хўжалигига мўлжалланган ерлардан фойдаланишда уларни 
муҳофаза қилиш, тупроқ унумдорлигини ошириш, мазкур ерларни қишлоқ 
хўжалиги муомаласидан чиқаришга йўл қўймаслик лозимлигини асослайди.
Қишлоқ хўжалигига мўлжалланган ерларнинг асосий хусусиятларидан 
бири унинг таркибий (тупроқ) хусусиятлари ҳисобланади. Ер устки қатлам 

---

16 
сифатида табиат қонунларига асосан ривожланади. У бошқа табиий ресурслар 
билан ўзаро боғлиқ бўлади.
Ер устки қатламининг катта қисмини тупроқ эгаллайди. ―Тупроқ – бу 
тузилиши жиҳатидан бир-бири билан узвий алоқадор бўлган табиий бирикма 
бўлиб, ер усти ва атмосфера ҳавосининг – ҳаво ва тирик организмларнинг сув 
таъсирида бирикиши бўлиб, ҳосилдорлик хусусиятига эга‖
3
. Бу маънода ер ва 
тупроқ тушунчалари деярли ўхшаш. Уларнинг фарқи шундаки, ер нисбатан 
умумий тушунча бўлса, тупроқ ернинг сифати ва қишлоқ хўжалигида 
фойдаланилиши каби хусусиятлари тўғрисидаги аниқ тасаввурлар билан боғлиқ 
бўлади. Асосийси, қишлоқ хўжалиги маҳсулотларини кўп миқдорда қўлга 
киритиш жараѐнида ердан ноѐб табиат объекти сифатида оқилона фойдаланиш 
зарурлигига риоя этишни таъминлаш лозим.
Қишлоқ хўжалигига мўлжалланган ерларни муҳофаза қилиш масаласига 
алоҳида эътибор берилади. Ер ресурсларини комплекс бошқариш ўзида ер 
муносабатларини тартибга солишга, ерлардан фойдаланиш ва муҳофаза қилиш 
самарадорлигини ташкил этиш ва таъминлашга қаратилган иқтисодий, 
ташкилий, техник ва ҳуқуқий чоралар тизимини ифодалайди, ҳамда ўз ичига ер 
ресурсларини тадқиқ этиш, картография қилиш, ер кадастрини юритиш, ер 
ресурсларидан оқилона фойдаланишни режалаштириш ва прогнозлашни, 
шунингдек ердан фойдаланиш оқилоналигини рағбатлантиришнинг иқтисодий 
механизми ва усулларини жорий этишни ҳам қамраб олади.