Ўзбекистон республикаси адлия вазирлиги тошкент давлат юридик институти

1. Энг муҳим табиий ресурс, фуқаролар ҳаѐтий фаолиятининг асоси 
тариқасида ер фондини асраш, тупроқ сифатини яхшилаш ҳамда унинг 
унумдорлигини ошириш.
Ушбу тамойилда ернинг (ер фондининг) инсон ҳаѐти ва фаолияти асоси 
сифатидаги аҳамияти инобатга олинган бўлиб, у ердан фойдаланиш ва уни 
муҳофаза қилиш борасидаги муносабатларни тартибга солиш ерга нисбатан 
табиат объекти, унинг муҳим таркибий қисми сифатидаги ѐндашиш натижасида 
келиб чиққан. Шунингдек, қишлоқ ва ўрмон хўжалигида ишлаб чиқариш 
воситаси ҳамда Ўзбекистон Республикаси ҳудудида хўжалик ѐки бошқа 
фаолиятни амалга ошириш асоси сифатида фойдаланиладиган табиий ресурс 
кўринишида, бир вақтнинг ўзида кўчмас мулк, мулк ҳуқуқи ва ерга нисбатан 
бошқа ҳуқуқлар объекти сифатида намоѐн бўлади.
Бундан ташқари, ушбу принципда атроф табиий муҳитнинг муҳим унсури 
бўлмиш ердан кўчмас мулк сифатида ишлаб чиқаришда фойдаланишда ерни 
муҳофаза қилиш устуворлиги намоѐн бўлади.
Ердан фойдаланиш ва уни муҳофаза қилиш борасидаги фаолиятни амалга 
оширишда улар кўп маблағ сарфлашни талаб этсада, инсон ҳаѐти сақлаб 
қолинишини ѐки инсонлар саломатлигига салбий таъсир кўрсатишнинг олдини 
олишни таъминловчи қарорлар қабул қилиш ва шундай фаолият турлари амалга 
оширилиши лозим.
2. 
Ерлардан оқилона, самарали ва белгиланган мақсадда 
фойдаланишни таъминлаш. 
Ердан оқилона фойдаланишнинг мазмуни шунда намоѐн бўладики, бунда 
табиий ресурсларни оптимал етказиб берувчи ҳолати доимий қўллаб-
қувватланиши, атроф табиий муҳит учун тиклаб бўлмас оқибатлар келиб 
чиқишига йўл қўймаслик лозим бўлади. Бундай оқибатларга ерларнинг 
бузилиши, ўсимлик ва ҳайвонот дунѐсининг айрим турларининг йўқ бўлиши, 
Орол денгизининг қуриши ва бошқалар мисол бўла олади.
Табиатни муҳофаза қилиш қонунчилигида ҳосилдор табиий экологик 
тизимларни ва табиий мувозанатни бузувчи, иқлимни ва Ер азон қатламининг 
ноқулай ўзгариши, ўсимлик ва ҳайвонот генетик фондининг нобуд бўлиши 
билан боғлиқ ѐҳуд инсон саломатлиги ва атроф табиий муҳит учун тиклаб 
бўлмас оқибатлар келтириб чиқариши мумкин бўлган халқ хўжалиги 
лойиҳаларини ишлаб чиқиш ва амалга ошириш таъқиқланади.
Ернинг бузилиши жараѐнини икки тоифага ажратишимиз мумкин: 
биринчиси – табиий-иқлимий, жумладан, иқлимнинг глобал исиши, ер 
тузилиши (йирик қияликлар, табиий ер ости сувлари оқиши кузатилмаган 
пасттекисликлар) билан боғлиқ омиллар ва бошқалар; 
иккинчиси – антропоген фаолият билан асосланиб, ер-сув ресурсларидан 
экологик талабларни бузган ҳолда фойдаланиш ва ўзлаштириш билан боғлиқ. 
Ўзбекистон Республикаси Табиатни муҳофаза қилиш давлат қўмитаси 
маълумотларига
2
кўра, ерларнинг бузилишининг асосий сабабларига 
қуйидагилар киради: 
2
Госкомприрода Республики Узбекистан. Национальный доклад за 2002 – 2004 годы. - С. 72 

---

15 
-
янги ерларни тегишли мелиоратив тайѐргарликларсиз ўзлаштириш ва 
улардан фойдаланиш; 
-
пахта ва ғалла етиштиришда алмашлаб экишдан етарлича 
фойдаланмаслик, ҳамда ерда ерда бир хил маҳсулот етиштиришнинг 
устуворлиги; 
-
суғориладиган ҳудудлардан ерлардан фойдаланишнинг экстенсив 
усулларидан фойдаланишнинг кенг тарқалганлиги; 
-
суғориш учун қўлланадиган сувнинг носамарадорлиги; 
-
қишлоқ хўжалиги ишлаб чиқаришида сувни тежовчи ва сув қўйиш 
техника-технологиясининг заиф жорий этилганлиги; 
-
ер усти сув оқимларига коллектор-дренаж ва оқава сувларни чиқазиш; 
-
қурғоқ ва айлов ерларни ўзлаштириш; 
-
коллектор-дренаж тизимининг етарли ривожланмаганлиги; 
-
заҳарли кимѐвий ва минерал ўғитлардан нооқилона фойдаланиш; 
-
бузилган ерларни рекультивация қилиш ва тиклаш борасидаги 
чораларнинг етарли эмаслиги; 
-
ва бошқалар.