Ўзбекистон республикаси адлия вазирлиги тошкент давлат юридик институти

Қуйи инстанция судлари. 
Пастда, яъни пирамиданинг асосида 
штат бутун ҳудудининг турли нуқталарида жойлашган қуйи 
инстанция судлари ўз ўрнини эгаллайди. Мазкур судлар, қоида 
тариқасида, муниципал округларга тегишли бўлади. Ушбу судлар энг 
кам аҳамиятли қилмишлар ва энг кам аҳамиятли даъволар билан 
шуғулланадилар. Айримлари тор соҳа бўйича ихтисослашадилар: 
транспорт судлари йўл ҳодисаларни кўриб чиқадилар, полиция 
судлари фақат кам аҳамиятли ҳуқуқбузарликлар билан шуғулланиб, 
уй эгасига нисбатан даъво беришга ёки никоҳдан ажратишга ҳақли 
эмас; даъво судлари транспортдаги ҳуқуқбузарликлар ёки 
ичкиликбозлик ҳолатлари билан боғлиқ ишларни ҳеч қачон 
кўрмайди. 
Муайян маънода мазкур судлар одил судлов асосини ташкил 
этадилар, уларнинг “маҳсулоти” ҳамма учун очиқ ва орзон бўлади. 
Улар ўз фаолиятини норасмий томонга қаратишга интиладилар. 
Айримлари процессда адвокат иштирок этишини рад қиладилар. 

---

303 
Айримлари присяжнийлар жюриси ишда иштирок этишига рухсат 
берадилар, агарда буни тарфларнинг бири қаттиқ талаб қилса. 
Бошқаларида эса присяжнийлар жюриси умуман ташкил этилмаган 
бўлиб, тарафларнинг бири унинг иши присяжнийлар жюриси 
иштирокида кўриб чиқилишини талаб қиладиган бўлса, қоида 
тариқасида, мазкур иш юқорироқ инстанция судига кўриб чиқиш 
учун юборилади. Бошқа томондан, ушбу қуйи инстанция судларида 
судьялар одатда юқори малакали бўлади. 
Биринчи инстанция судлари. 
Пирамиданинг кейинги босқичи 
жамиятнинг асосий процессуал судлари бўлган умумий юрисдикция 
судларидан иборатдир. Қуйи инстанция судлари томонидан кўриб 
чиқиладиган ишларга қараганда “қимматроқ” турадиган фуқаролик 
ишлари (яъни даъво суммаси юқорироқ бўлган ишлар) кўриб 
чиқилиши билан шуғулланадиган судлар ҳам мавжуд бўлади. Мазкур 
судлар жиддий жиноятлар, яъни ичкиликбозлик ёки газондан юриш 
эмас, балки талончилик, номусга тегиш ва қасддан одам ўлдириш 
каби жиноятларни содир этиш ҳолатларини кўриб чиқадилар. 
Миқдорий жиҳатдан ушбу судларнинг сони камроқ бўлади, бироқ 
улар катта профессионализми билан ажралиб туради. Мазкур 
судларда фаолият юритадиган судьялар юридик маълумотга эга 
бўлишлари шарт. 
Процессуал судларнинг юрисдикцияси муниципал ёки полиция 
судларига қараганда, одатда кўпроқ шахслар доирасини ва кенгроқ 
ҳуқуқ соҳасини ўз ичига қамраб олади. Кўпинча штатларда битта 
округга битта асосий процессуал суд тўғри келади. Аҳолиси сони кўп 
бўлган округларда суд “бўлинмаларга” ажратилиши мумкин. Қўшма 
Штатларнинг 
асосий 
процессуал 
судларининг 
қандайдир 
унификациялаштирилган номланиши йўқ. Айрим штатларда улар 
округ судлари деб, бошқаларида – туман судлари деб аталади. 
Калифорнияда мазкур суд катта суд деб номланади. Нью-Йоркда эса 
номланишлар бир-бири билан аралашган: асосий процессуал суд 
олий суд деб номланади; штатнинг юқори инстанция суди эса 
апелляция суди деб аталади. 
Кейинги босқич – 
оралиқ апелляция судлари
. Улар 38 та штатда 
ташкил этилган бўлиб, суд ишларининг ҳаддан ташқари кўплигидан 
олий судларни қисман озод этиш вазифасини бажарадилар.