Ўзбекистон республикаси адлия вазирлиги тошкент давлат юридик институти


Кириш сўз ва кириш бирикмаларнинг услубий



Download 0,96 Mb.
Pdf ko'rish
bet46/80
Sana23.05.2022
Hajmi0,96 Mb.
#607599
1   ...   42   43   44   45   46   47   48   49   ...   80
Bog'liq
yuristning nutq madaniyati 071120101613

 Кириш сўз ва кириш бирикмаларнинг услубий
хусусиятлари 
 
Киритмалар сўз ёки сўз бирикмаси шаклида бўлиб, сўзловчининг ўзи 
баён этаётган фикрга бўлган турли муносабатини билдиради. Улар барча нутқ 
услубларида қўлланилади. Киритмалар мазмунан бутун бир гапга ёки унинг 
бўлагига тегишли бўлган 
ишонч, тасдиқ, гумон, истак, таажжуб, таъкид, 
тахмин
маъноларини ифодалаш учун хизмат қилади. Масалан: Гувоҳ, 
эҳтимол

бу воқеаларни тўлиқ эслай олмас. Тўпланган далиллардан сўнг жиноятчи, 
албатта, қилмишларини бўйнига олади.
Киришлар гап тузилишини бузмайди, айтилаётган фикрга янги далил ҳам 
қўшмайди, балки шу фикрга нисбатан сўзловчининг муносабатини, кучли 
ҳаяжонланганини билдиради. Шунинг учун ҳам бундай гаплар кўпроқ бадиий 
ва сўзлашув услубида учрайди: 
Бахтимга
, онажоним омон бўлсин. 
Яхшиси

гувоҳларни юзлаштириш лозим. Илмий услубда 
бизнингча, унингча, демак, 
хулоса қилганда, биринчидан, иккинчидан
каби кириш сўз ва кириш бирикмалар 
фаол ишлатилса; расмий иш услубида 
асосан, фикран, баъзан, зарур, керак
каби кириш сўзлар кўпроқ қўлланади.
Баъзи кириш сўзлар ва кириш бирикмалар гапдаги бошқа бўлаклардан 
тўхтам билан ажратилади ва ўзининг алоҳида оҳангига эга бўлади. 
Киришларнинг гапдаги ўрни ҳам маълум услубий аҳамиятга эга. Улар гап 
бошида келганда айтилаётган фикрга қатъий муносабат ифодаланади: 
Албатта
, топшириқни бажарамиз. Ифодаланган фикрнинг мазмунини 
кучайтириш учун киришлар такрор ишлатилиши мумкин: 
Афсуски

минг 
афсуски
, жиноятчи қочиб улгурди. 
Эвфемизмлар ва уларнинг услубий роли 
Эвфемизм
тилнинг ифода ва услубий воситаларидан бири саналади. 
Айтиш ноқулай ёки ноўрин бўлган сўз ёки ибора ўрнига ишлатиладиган 
"пардали" сўз ёки ибора 
эвфемизм
 
дейилади.
Масалан, 
бўғоз хотин
деб айтиш сўзлашувда ҳам, адабий тилда ҳам 
ноқулай бўлганлиги учун унинг ўрнида 
иккиқат, оғироёқ, ҳомиладор, юкли


59 
каби эвфемистик сўзлар ишлатилади. Худди шунингдек, нутқ вазиятига қараб 
туғди
ўрнида 
кўзи ёриди, аҳмоқ ўрнида ақли йўқ, кар ўрнида қулоғи оғир, ўғри 
ўрнида қўли эгри 
каби иборалар қўлланилади. Ўзбек тили турли эвфемистик 
ибораларга бой бўлиб, муомалада уларнинг ҳар хил кўринишлари кенг 
ишлатилади. 
Баъзи эвфемизмлар бир асосий тушунчани ифодаласа-да, лекин улар 
ўзларига хос маъно нозикликлари ва кишиларнинг бир хил тушунчага турлича 
муносабатда бўлишларини кўрсатиши жиҳатидан фарқланиб туради.
Масалан, ўзбек тилида 
ўлим
тушунчасини ифодалаш учун ишлатиладиган 
вафот қилмоқ, жони узилмоқ, жон бермоқ, қазо қилмоқ, оламдан ўтмоқ, кўз 
юммоқ, мангулик уйқусига кетмоқ, бандаликни бажо келтирмоқ, омонатини 
топширмоқ
каби эвфемизмлар услубий бўёғи билан бир-биридан фарқланади. 
Тилда азалдан қўлланиб келган эвфемизмлардан ташқари, муайян нутқ вазияти 
талаби билан яратилган эвфемизмлар мавжуд.
Бу хил эвфемизмлар тилдаги мавжуд сўзларга нисбатан контекстуал 
синоним бўлади. Кўпгина ҳолларда эвфемистик ифодаларнинг маъноси матнда 
очилади ва улар услубий вазифа жиҳатидан муаллиф ёки асар қаҳрамони 
назарида қўпол туюлган сўз, иборани юмшоқ, силлиқроқ шаклда ифода қилиш 
вазифасини бажаради.
Масалан: - Аввал эсон-омон қутулиб олсин (А.Мухтор). Раънони эгасига 
топширмагунимизча, - деди Нигор ойим, - қуйилмайдиганга ўхшайди 
(А.Қодирий). 
Бу мисолларда 
туғмоқ
сўзи ўрнида 
қутулиб олмоқ, эрга бермоқ
сўзи 
ўрнида 
эгасига топширмоқ
каби эвфемистик маъно касб этган бу иборалар 
нутқий одоб нуқтаи назаридан қўлланилиб, матндан ташқарида бутунлай бошқа 
маъно англатиши мумкин. 

Download 0,96 Mb.

Do'stlaringiz bilan baham:
1   ...   42   43   44   45   46   47   48   49   ...   80




Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©hozir.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling

kiriting | ro'yxatdan o'tish
    Bosh sahifa
юртда тантана
Боғда битган
Бугун юртда
Эшитганлар жилманглар
Эшитмадим деманглар
битган бодомлар
Yangiariq tumani
qitish marakazi
Raqamli texnologiyalar
ilishida muhokamadan
tasdiqqa tavsiya
tavsiya etilgan
iqtisodiyot kafedrasi
steiermarkischen landesregierung
asarlaringizni yuboring
o'zingizning asarlaringizni
Iltimos faqat
faqat o'zingizning
steierm rkischen
landesregierung fachabteilung
rkischen landesregierung
hamshira loyihasi
loyihasi mavsum
faolyatining oqibatlari
asosiy adabiyotlar
fakulteti ahborot
ahborot havfsizligi
havfsizligi kafedrasi
fanidan bo’yicha
fakulteti iqtisodiyot
boshqaruv fakulteti
chiqarishda boshqaruv
ishlab chiqarishda
iqtisodiyot fakultet
multiservis tarmoqlari
fanidan asosiy
Uzbek fanidan
mavzulari potok
asosidagi multiservis
'aliyyil a'ziym
billahil 'aliyyil
illaa billahil
quvvata illaa
falah' deganida
Kompyuter savodxonligi
bo’yicha mustaqil
'alal falah'
Hayya 'alal
'alas soloh
Hayya 'alas
mavsum boyicha


yuklab olish