Ўзбекистон республикаси адлия вазирлиги тошкент давлат юридик институти

Эмиссион-спектрал таҳлил -
бу услуб махсус асбоб- спектро-
фотометр ѐрдамида амалга оширилади. Бундай таҳлил туфайли турли 
хил бўѐқлар, автомобилларнинг лак бўѐқларини, порохларни, 
гиѐҳванд моддаларни, мойларни, заҳарли кимѐвий моддалар ва бошқа 
шу кабиларни тоифалаш мумкин бўлади. 
Элементлар таҳлили транспорт воситаларининг лак-бўѐқларини, 
мато ва толаларни идентификациялаш, тупроқ қолдиқларини тадқиқ 
этиш учун қўлланилади. Табиий гиѐҳларнинг элементлар таркибидан 
бундай ўсимлик гиѐҳванд моддаларнинг қайси минтақада ўстирган-
лиги ва уни етиштириш технологиясини аниқлаш учун фойдаланила-
ди. Синтетик гиѐҳванд моддаларни тадқиқ этишда элементлар тарки-
би бундай моддаларни тайѐрлаш технологиясини аниқлаш имконини 
беради. Айни вақтда улар қайси минтақада ишлаб чиқарилганлигини 
ҳам тахмин қилиш мумкин бўлади. Элементлар таркиби қимматбаҳо 
тошларни фарқлаш имконини ҳам беради. 
Атом спектрометрияси ҳамда бошқа услуб ва воситалар буюм 
асл эканлиги ѐки унинг қалбакилигини аниқлаш имконини беради. 
Масалан, унинг ѐрдамида у ѐки бу маҳсулотнинг ишлаб чиқариш 
технологиясининг ўзгарган вақтини аниқлаш мумкин. Элементлар 
таркибини таҳлил қилиш воситалари ва услублари бошқа восита ва 
услублар билан биргаликда этил қўшилган бензин ва озиқ-овқат 
ѐғларининг бузилганлик даражасини, олтин ѐки олтин буюмлари би-

---

лан бирга турган матолардаги олтиннинг микрозарраларини 
аниқлашда қўлланилади. 
Порохларнинг элементлари таҳлили уларни ўқотар қуролларни 
қўллаганлик билан боғлиқ жиноятлар тўғрисидаги ишлар бўйича та-
бақалаштириш имконини беради. Ўқ теккан тешик атрофида қолган 
одам тўқималари ѐки терисининг таҳлили нафақат ўқ узилган масо-
фани, балки қуролнинг тури, калибрини ҳам аниқлаш имконини бе-
ради. 
Молекуляр спектрометрия.
Молекуляр спектрометриянинг 
услуб ва воситалари спектр олиш орқали дори-дармонлар, заҳарловчи 
моддалар, пластмассалар, лак-бўѐқ, ѐқилғи-мойлаш материаллари, 
озиқ-овқат маҳсулотлари, кимѐвий толалар ва резиналарни таҳлил 
қилишда қўлланилади. Суд экспертизасида аксарият ҳолларда ин-
фрақизил спекроскопия услуби қўлланилади. Уларнинг ѐрдамида ки-
мѐвий қўшилмалар идентификация қилинади. 
Экспертиза амалиѐтида инфрақизил спекрометрия услублари ва 
воситалари, нефть маҳсулотлари, мойлар, лак-буѐқ материаллари, то-
лалар, полимерлар, пластмассалар, золдирли ручка пасталар, порт-
ловчи моддалар олиш имконини беради. Ушбу услуб ѐрдамида тасо-
дифий ҳосил бўлган органик моддаларнинг таркиби тўғрисидаги 
маьлумотни олиш айниқса аҳамиятлидир.
Ашѐвий далилларнинг суд экспертизаси амалиѐтдаги самарадор 
услуб ва воситалар қаторига спектраль люминисценция анализини 
ҳам киритиш лозим. Ушбу услуб ѐқилғи-мойлаш материалларини, 
заҳарли моддаларини тадқиқ этишда қўлланилади, шунингдек, саноат 
чиқиндиларида углеводлар мавжуд бўлган участкаларни, таркиби 
турлича бўлган шишаларни табақалаштириш имконини беради.
Спектраль таҳлил, ўқ отиш жараѐнида ўқ стволдан чиқаѐтган 
пайтида унинг сирти қирилиши оқибатида металлда ҳосил бўлган 
жуда кичкина изни ҳам, порох қуруми изларини ва бошқа йўллар би-
лан топиб бўлмайдиган ўзга изларни аниқлаш имконини беради. 
Айрим қотишмалар, масалан қўрғошин қотишмаси спектраль 
таҳлил ѐрдамида тадқиқ этилганида қотишманинг маркасини, агар 
махсус аралашмалар мавжуд бўлса, бу қотишма қаерда ишлаб 
чиқарилганлигини ҳам аниқлаш мумкин бўлади. Бундай услуб ѐрда-
мида таркиби жиҳатидан бир-бирига жуда яқин бўлган қотишма ва 
қўшилмаларни ҳам фарқлаш мумкин. Мана шундай таҳлил ѐрдамида 
қиѐсланаѐтган объектларнинг, масалан, мурдадан олинган майда зар-

---

рачаларнинг гумон қилинаѐтган шахсга қарашли патрондаги заррача-
ларга ўхшашлигини ва айнанлигини аниқлаш мумкин.