Ўзбекистон республикаси адлия вазирлиги тошкент давлат юридик институти

Сўроқ баѐнномаси сингари кўрсатувни ҳодиса жойида тек-
шириш баѐнномасининг ҳар бир саҳифаси тергов ҳаракатининг 
барча қатнашчилари томонидан имзоланиб тасдиқланади. 
Баѐннома ва унга илова қилинган чизмалар, овоз ва тасвир ѐзил-
ган тасмалар, тергов ҳаракатида иштирок этганлар, жумладан, холис-
ларга, мутахассисга ва кўрсатуви текширилаѐтган шахсларга ўқиб бе-
рилади ва улар баѐннома билан таништирилганлиги ҳақида имзо 
қўядилар. Кўрсатувни ҳодиса жойида текшириш суд таркиби томо-
нидан ўтказилган тақдирда бу ҳақида юқорида кўрсатилган тартиб ва 
галма-галликда суд мажлиси баѐнномасида қайд этилади.

---

18-боб ТИНТУВ ВА ОЛИБ ҚЎЙИШ ТАКТИКАСИ 
 
1-§ Тинтув тушунчаси ва унинг турлари 
 
Тинтув кенг тарқалган тергов ҳаракатидир. Терговчи қандайдир 
жойда, бошқа ерда ѐки бирор шахсда жиноят қуроли, предмети, жи-
ноий йўл билан орттирилган бойликлар ѐки ишга алоқадор бошқа 
предмет ва ҳужжатлар борлигига етарли асослари бўлса, уларни то-
пиш ва олиш учун тинтув ўтказади. Тинтув шунингдек, 
қидирилаѐтган шахсни ѐки мурдани топиш учун ҳам ўтказилиши му-
мкин. 
Тинтув объектнинг хусусиятлари ва қидирув ишларининг ўзига 
хос турларига кўра бир неча турга бўлинади: турар жойларда ва 
бошқа иморат-иншоотларда; очиқ жойда; такрорий; кечиктириб 
бўлмайдиган вазиятларда прокурорнинг санкциясисиз «шошилинч» 
тинтув; бир вақтли (уни яна «гуруҳли» деб ҳам аташади), яъни бирор 
бир жиноий иш доирасида ягона режа асосида ва бирданига бир неча 
тинтувларни ўтказиш, дипломатик ваколатхона бинолари ва ҳудудида 
шахсий тинтув. 
Қидирув ҳаракатларининг мажбурий кўринишга эга эканлиги ва 
бу билан боғлиқ тинтув қилинаѐтган шахснинг, баъзан бошқа шахс-
ларнинг ҳам, шахсий манфаатлари доирасига кирилиши тинтувни 
бошқа тергов ҳаракатларидан, жумладан, ҳодиса юз берган жойни 
кўздан кечиришдан тубдан фарқ қилади. Ҳодиса бўлган жойни кўздан 
кечиришда, масалан, сайҳон ѐки ўрмонли жойда кўмилган мурда, жи-
ноят қуроли ва бошқа ашѐвий далилларнинг қидирув ишлари 
ўтказилиши мумкин. Аммо бундай вазиятда қидирув ишларининг 
фуқароларни шахсий манфаатларига дахли йўқ. У ѐки бу шахснинг 
субъектив ҳуқуқларини чеклаш билан боғлиқ ҳолатларда эса (маса-
лан, бедарак йўқолган шахснинг турар жойида жиноят изларини 
қидириш) улар мазмун жиҳатидан кўздан кечириш доирасидан 
ташқарига чиқади ва уларни амалга ошириш қонун томонидан тарти-
бга солинган бўлиши зарур. 
Жиноят-процессуал қонунда тинтувнинг қонунийлигини таъми-
нловчи қоидалар бор. Бу нарса авваламбор тинтувнинг асослилигини 
назарда тутади. Қонунда кўрилаѐтган жиноий иш бўйича тинтув 
қилишнинг «етарли асослари» мазмуни очиб берилмаган. Гувоҳлар, 
жабрланувчилар, гумон остидагилар ва айбланувчиларнинг буюмла-
ри ишга алоқадор ҳужжат ѐки предметлар бирор шахсда эканлиги 

---

тўғрисида гувоҳлик берувчи бошқа манбалар тўғрисидаги ҳар қандай 
маълумотлар тинтув учун етарли асос бўлиб хизмат қилиши мумкин. 
Шунингдек, тезкор-қидирув фаолиятининг материаллари ҳам шу ка-
би маълумотлар манбалари бўла олади. 
Тинтув қилиш тўғрисидаги фикрни терговчи уни амалга оши-
риш учун ҳуқуқий асос бўлиб хизмат қиладиган қарор шаклига ту-
ширади. Қарорда қаерда тинтув ўтказиладиган бўлса унинг шахси, 
қидирув ҳаракатлари чегараси (турар жой, томорқа, иш жойи, 
меҳмонхонадаги хонаси ва бошқалар); иложи борича топилиши ва 
олиб қўйилиши лозим бўлган буюм ва ҳужжатлар рўйхати тузилади 
ва умумий шаклда тинтув учун асос бўлиб хизмат қилган маълумот-
лар кўрсатиб ўтилади. 
Тинтувга прокурор санкция берган бўлиши шарт. Фақат истисно 
ҳолларда, яъни далилларни яшириш ѐки йўқ қилиш хавфи бўлса, шу-
нингдек, жиноят ишини тергов қилишда жиддий чигалликларга олиб 
келиши мумкин бўлса, қонун прокурордан санкция олмай тинтув 
ўтказишга йўл қўяди, аммо ўтказилган тинтув ҳақида прокурорга бир 
сутка давомида ѐзма шаклда маълумот берилиши лозим. 
Юқоридаги асослар бўйича тинтув ўтказишга ҳаттоки тунги 
пайтда ҳам рухсат берилади. 
Ўтказилаѐтган жиноий иш бўйича тинтув ўтказишнинг зарурли-
гини сезиб ва бу ҳақда қарор қилгандан сўнг, терговчи мазкур тергов 
ҳаракатининг режасини тузишга киришади. 
Ҳар бир тинтув тактик жиҳатдан индивидуалдир. Уни тайѐрлаш 
ва амалга оширишга ҳар бир жиноий ишнинг ўзига хос хусусиятлари, 
тинтув қилинаѐтган инсоннинг шахси, қидирилаѐтган буюмларнинг 
характери, тинтув қилинаѐтган объектнинг хусусиятлари ва яна 
бошқа бир қатор омиллар таъсир ўтказади. Шу билан бирга, тинтувни 
амалга оширишда терговчига самарали натижаларга эришиш учун 
ѐрдам берадиган бир қатор тавсияларни кўрсатиб ўтиш мумкин. 
Шундай қилиб, терговчи тинтув қилишдан аввал тинтувни 
амалга ошириш жойи ҳақида аниқ тасаввур ҳосил қилиши шарт. Тин-
тув жойи ҳақидаги маълумот қидирув ҳаракатларининг ҳажми 
ҳақидаги масалани ҳал этишга ѐрдам бериб, тинтув еридаги ҳара-
катлар кетма-кетлигини белгилашда ҳамда керакли техник воситала-
рини тайѐрлашда қўл келади. 
Тинтув ери ҳақида маълумот олиш учун терговчи тегишли ту-
рар-жой органидан бинонинг қаватма-қават схемасини талаб қилиши, 
тинтув қилиниши ѐки қидирув ишлари мўлжалланаѐтган жой билан 

---

шахсан танишиши мумкин. 
Жиноят иши материаллари ва тезкор-қидирув тадбирлари ўтка-
зиш жараѐнида тўпланган ахборотлар асосида терговчи тинтув қили-
нувчининг ва унинг оила аъзоларининг шахси, турмуш тарзи, фаоли-
яти ва кун тартиби ҳақида тасаввур ҳосил қила олиши лозим. Бу нар-
са терговчига тинтувда тўғри қидирув тактикасини танлаш имкония-
тини беради. 
Тинтувнинг асосий тактик қоидаси унинг қўққисдан ўтказилиши 
ва кутилмаганлигидадир. Тинтувни терговчи томонидан қўққисдан ва 
кутилмаганда амалга оширилиши жиноят содир этган шахсни берки-
ниши, манфаатдор шахслар томонидан ашѐвий далилларни яшириш 
ѐки йўқ қилишига йўл қўймайди. Шунинг учун, тинтувга тайѐргарлик 
кўриш вақтида терговчи унинг тасарруфидаги маълумотларга асосла-
ниб тинтув ўтказиладиган жойга қўққисдан, яширин боришнинг ва у 
ерга тез, тўсиқларсиз киришнинг йўлларини излаши керак. Агар тин-
тув қилинувчи шахс тўсқинлик қилиши ѐки қуролли қаршилик кўрса-
тиши эҳтимол бўлса, у ҳолда бундай ҳолатларни огоҳлантириш ва 
олдини олиш чора-тадбирлари ишлаб чиқилиши керак. 
Тинтув қилиниши керак бўлган жой ва тинтув қилинувчининг 
шахси ҳақида маълумот тўплашда ва бошқа тайѐргарлик тадбирлари-
ни ўтказаѐтганда ушбу чоралар овоза бўлмаслиги учун жуда ҳам 
эҳтиѐт бўлиш керак. 
Тинтувнинг муваффақиятли ўтишида терговчи томонидан тер-
гов гуруҳи таркиби ва миқдорини тўғри аниқлаш катта аҳамиятга эга. 
Агар тергов бир неча жойда, катта ер майдонида ўтказилиши керак 
бўлса ѐки қидирув ишлари катта ҳажмда олиб борилиши керак бўлса, 
тергов гуруҳи таркибига терговчидан ташқари маълум бир ҳудудлар-
да қидирув ишлари олиб борувчи яна бошқа тергов ва тезкор ходим-
лар ҳам қўшилиши мумкин. Тинтув қилинувчилар тинтув вақтида 
уларга қаршилик кўрсатиб далилларни йўқ қилишга ҳаракат қилиш 
мақсадида маълум буюмларни ойнадан ташқарига улоқтиришлари, 
шерикларига баъзи бир йўллар билан огоҳлантириш белгилари бери-
шлари мумкин бўлганлиги учун тергов ишига тинтув қилинаѐтган 
жойни кузатиш ва қўриқлашга жавобгар бўлган милиция тезкор хо-
димлари ҳам жалб этиш мумкин. 
Олиб қўйилиши керак бўлган предметларнинг хусусиятларига 
асосланиб гуруҳ таркибига тегишли мутахассислар ҳам қўшилиши 
мумкин. Масалан, бухгалтерия ҳисоботи бўйича мутахассис тергов-
чига кўп сонли ҳужжатларнинг орасидан тергов қилинаѐтган жиноят-

---

га тегишлисини танлаб олишга, санъатшунос ўғирланган санъат асар-
ларини топишда ѐрдам бериши мумкин. 
Агар тинтув ерида катта ҳажмдаги техник ишларни ўтказиш 
кўзда тутилган бўлса (қазиш ишларини ўтказиш ва бошқалар), ундай 
вазиятда уларни бажариш учун ѐрдамчи ходимлар таклиф қилинади. 
Тайѐргалик давомида терговчи тинтув ерида холисларнинг 
ҳозир бўлишини таъминлашга қаратилган чоралар кўради. Холислар 
тергов гуруҳи тинтув ерига чиқмасдан туриб тергов гуруҳининг тар-
кибида бўлиши мақсадга мувофиқдир. Тергов ерига кириб бориш 
айбланувчи ѐки бошқа манфаатдор шахслар томонидан қаршилик 
кўрсатилиши билан боғлиқ ҳолатларда бу нарса айниқса муҳимдир. 
Агар, тинтув ерида фақат шубҳаланилганни эмас, балки бошқа 
шахсларни ҳам тинтув қилиш кўзда тутилган бўлса тергов гуруҳи 
таркибига тезкор ходимлар ва эркак ҳамда аѐл холислар киритилиши 
зарур. 
Тинтувга тайѐргарлик мобайнида терговчи унинг тасарруфидаги 
илмий-техник воситаларнинг тўлиқлиги ва бутунлигини текшириши 
лозим. Тинтув ерининг ўзига хос хусусиятлари ва қидирилаѐтган 
предметнинг характерини инобатга олган ҳолда, терговчи тергов че-
моданидаги криминалистик воситалардан ташқари қидирув вақтида 
қўл келиши мумкин бўлган қидирув ва бошқа воситаларни тайѐр-
лайди. Масалан, мурдани топиш мақсадида ўтказилган тинтувда тер-
говчи техник воситалар таркибига щуп, трал, биологик емирилишга 
реакция берувчи, қон изларини топиш учун кимѐвий реактив восита-
ларни қўшиши мумкин. Агар тинтув жиноятнинг металл қуролларини 
топиш билан боғлиқ бўлса, у ҳолда мина қидирувчи ѐки металл қиди-
рувчи тайѐрланиб қўйилиши зарур. 
Бирор-бир жиноий иш бўйича ягона режа асосида бир вақтнинг 
ўзида бир неча тинтув ўтказилса (масалан, давлат мулкини ўмаришда 
бирга иштирок этишган шахсларни), шериклар тинтув ҳақида бир-
бирларини огоҳлантирмасликлари учун терговчи тинтувни бир вақт-
да бошлашни, тергов гуруҳлари ўртасида тезкор маълумотлар алма-
шиш восита ва усулларини тайѐрлашни таъминлаши ҳамда ушбу гу-
руҳлар аъзоларига керакли кўрсатмалар бериши зарур.