Ўзбекистон республикаси адлия вазирлиги тошкент давлат юридик институти қ. Р. Абдурасулова

19-мавзу. СОЛИҚ ЖИНОЯТЧИЛИГИ ТУШУНЧАСИ ВА 
УНИНГ КРИМИНОЛОГИК ТАВСИФИ 
1.
Солиқ жиноятчилиги тушунчаси ва унинг криминологик 
тавсифи
2.
Солиқ жиноятчилигининг динамикаси 
3.
Солиқ жиноятчилиги сабаблари ва уни белгиловчи омил-
лар хусусияти
4.
Солиқ соҳасидаги жиноятларнинг олдини олиш
19.1. Солиқ жиноятчилиги тушунчаси ва унинг
криминологик тавсифи 
«Солиқ жиноятчилиги» тушунчаси солиқ солиш билан боғ-
лиқ жиноятлар мажмуига нисбатан қўлланилади.
Ўзбекистон Республикасининг ҳозирги солиқ тизимини бел-
гиловчи қонун ҳужжатлари 1991 йилда қабул қилинган, шу бо-
ис нисбатан янги, муттасил ўзгарувчи қонун ҳужжатлари жум-
ласига киради. Солиқ соҳасидаги асосий қонунлар: 1997 йил 29 
августда қабул қилинган «Ўзбекистон Республикасининг Дав-
лат солиқ хизмати тўғрисида»ги Қонун, 1997 йил 29 апрелда 
қабул қилинган ва 1998 йил 1 январдан қонуний кучга кирган 
Ўзбекистон Республикасининг Солиқ кодекси. 
Амалдаги қонун ҳужжатларига биноан, солиқлар, йиғимлар 
ва бошқа мажбурий тўловлар деганда солиқ тўловчилар белги-
ланган тартибда тегишли даражадаги бюджетга ѐки бюджетдан 
ташқари фондга киритадиган мажбурий бадаллар тушунилади. 
Солиқнинг моҳияти ялпи ички маҳсулотнинг муайян қисмини 
давлат мажбурий бадал тариқасида ўз фойдасига олиб қўйи-
шидан иборат.
Белгиланган тартибда ундириладиган барча солиқлар маж-
муи солиқ тизимини ташкил этади.
Ўзбекистон Республикасининг ҳозирги солиқ тизими ўн 
бешдан ортиқ ҳар хил солиқлар ва бошқа мажбурий тўловларни 
ўз ичига олади. Улар икки гуруҳга ажратилади: умумдавлат со-
лиқлари; маҳаллий солиқлар ва йиғимлар. Бюджетга солиқ ту-
шумларининг энг катта улуши қўшилган қиймат солиғи, юри-
дик шахслардан олинадиган даромад (фойда) солиғи, акциз со-
лиғи, жисмоний шахслардан олинадиган даромад солиғига 
тўғри келади.

---

241 
Ўзбекистон Республикасида юридик ва жисмоний шахслар, 
қонун ҳужжатларига биноан солиқ тўлаш мажбурияти юклан-
ган бошқа тоифадаги шахслар солиқ тўловчилар ѐки солиқ 
субъектлари ҳисобланади. Булар: корхоналар ва ташкилотлар, 
шу жумладан Ўзбекистон Республикаси ҳудудида чет эл инве-
стициялари иштирокида ташкил этилган корхоналар, тадбир-
корлик фаолияти билан шуғулланувчи халқаро бирлашмалар ва 
ташкилотлар, алоҳида баланс ва ҳисобвараққка эга бўлган мо-
лиявий ва бошқа шунга ўхшаш корхоналар ва ташкилотларнинг 
бўлинмалари. 
Солиқ тўловчилар белгиланган тартибда ва муддатларда со-
лиқ органларида рўйхатдан ўтиши, солиқлар ва йиғимларнинг 
тегишли суммасини ўз вақтида ва тўлиқ ҳажмда тўлаши, бух-
галтерия ҳисобини ва ҳисоб ҳужжатларини қонун ҳужжатлари-
га мувофиқ юритиши, молиявий ҳисоботни, солиқлар бўйича 
ҳисоб-китобларни ѐки даромадлар тўғрисидаги декларациялар-
ни қонун ҳужжатларида белгиланган тартибда солиқ органла-
рига тақдим этиши шарт.
Солиқ жиноятларига қарши курашиш учун жиноят қонунчи-
лиги 1994 йил 22 сентябрда ЖКнинг 184-моддаси «Солиқ ва 
бошқа тўловларни тўлашдан бўйин товлаш» билан тўлдирилди. 
Ушбу модданинг биринчи қисмига биноан, фойда (даромад) ѐки 
солиқ тўланадиган бошқа объектларни қасддан яшириш, камай-
тириб кўрсатиш, шунингдек давлат томонидан белгиланган со-
лиқларни, йиғимларни, бож ѐки бошқа тўловларни тўлашдан 
қасддан бўйин товлаш, башарти тўланмаган сумма анча миқ-
дорни ташкил қилса, энг кам ойлик иш ҳақининг эллик барава-
ригача миқдорда жарима ѐки икки йилгача ахлоқ тузатиш иш-
лари ѐхуд мол-мулк мусодара қилиниб ѐки мусодара қилинмай 
олти ойгача қамоқ билан жазоланади. 184-модданинг иккинчи 
қисмига биноан, ўша қилмишлар такроран ѐки кўп миқдорда 
содир этилган бўлса, энг кам ойлик иш ҳақининг эллик барава-
ридан етмиш беш бараваригача миқдорда жарима ѐки икки 
йилдан уч йилгача ахлоқ тузатиш ишлари ѐхуд мол-мулк мусо-
дара қилиниб ѐки мусодара қилинмай уч йилгача озодликдан 
маҳрум қилиш билан жазоланади. 184-модданинг учинчи қис-
мига мувофиқ, худди шундай қилмишлар жуда кўп миқдорда 
содир этилган бўлса, энг кам ойлик иш ҳақининг етмиш беш 
бараваридан юз бараваригача миқдорда жарима ѐки мол-мулк 

---

242 
мусодара қилиниб ѐки мусодара қилинмай уч йилдан беш йил-
гача озодликдан маҳрум қилиш билан жазоланади. 
Ўзбекистон Республикасида солиқ тизимининг шаклланиши 
солиқ жиноятлари сони ўсиб бораѐтган шароитда юз бермоқда.
Мутахассисларнинг баҳолашича, солиқ тўлашдан бўйин тов-
лаш натижасида ҳар йили давлат бюджетига солиқ тўловлари-
нинг қарийб ярми келиб тушмаяпти. 
Солиқ жиноятлари динамикасининг таҳлили улар жадал 
суръатларда ўсиб бораѐтганлигидан далолат беради. Бунда шу-
ни қайд этиш лозимки, рўйхатга олинган жиноятлар сонининг 
кўпайганлиги маълум даражада солиқ хизмати фаолиятининг 
такомиллашуви ва фаолашуви билан боғлиқ.