Ўзбекистон республикаси адлия вазирлиги тошкент давлат юридик институти қ. Р. Абдурасулова

2.3. Жиноятчилик таркиби
Ҳар қандай ҳодиса, муайян комплекс, тизимнинг таркиби – 
комплекс, тизимнинг ички элементлари ўртасидаги ўзаро боғ-
ланган ва бир-бирини тақозо этувчи нисбатдир. 
Жиноятчилик таркиби
– бу муайян мамлакатда, минтақада 
маълум даврда ѐхуд тарихий босқичда содир этилган барча жи-
ноятларнинг 
турларга тақсимланган
мажмуидир. Жиноятлар-
нинг турлари бир қанча гуруҳларга ажратилади. Уларнинг энг 
муҳимлари ижтимоий-демографик, жиноят-ҳуқуқий ва крими-
нологик белгилардир. 
Жиноятчилик таркиби, умуман олганда, уни сифат жиҳати-
дан, яъни жиноятчиликнинг ижтимоий хавфлилик даражасини 
тавсифлайди. Жиноятчилик таркиби умумий кўринишда жи-
ноятчиликни ташкил этувчи қилмишлар (айрим қилмишлар 
ҳамда улар гуруҳларининг) ижтимоий хавфлилик даражаси ва 
хусусиятини акс эттиради. Шунинг учун ҳам жиноятларнинг 
оғирлик даражасига кўра ўзаро нисбати (
ўта оғир, оғир, унча 
оғир бўлмаган ва ижтимоий хавфи катта бўлмаган жиноят-
лар
) жиноятчилик таркибининг энг муҳим кўрсаткичи ҳисоб-
ланади (Ўзбекистон Республикаси ЖКнинг 15-моддаси). 
Жиноятчилик таркиби жиноят-ҳуқуқий белгиларга кўра 
бошқа кўрсаткичлар бўйича тақсимланиши ҳам мумкин: 
а) ЖК Махсус қисми боблари (моддалари) бўйича; 
б) айб шакллари бўйича; 
в) жазонинг хусусияти бўйича; 
г) иштирокчилик шакли бўйича; 
д) такрорийлик белгисига кўра; 

---

28 
е) субъектнинг ўзига хос хусусиятларига кўра (вояга етма-
ганлик, махсус субъектлар, «профессионаллар» ва ҳ.к.). 
Жиноятчилик таркиби криминологик белгиларга кўра қуйи-
дагича тақсимланиши мумкин: 
а) ҳудудий белгига кўра (вилоятлар, туманлар, минтақалар 
ѐки алоҳида объектлар бўйича); 
б) хўжалик юритиш, бошқариш ѐки жамият ҳаѐти тармоқла-
ри бўйича; 
в) хусусияти ва мотивларига кўра (давлатга қарши жиноят-
лар, ғаразгўйлик жиноятлари, зўравонлик жиноятлари, экология 
соҳасидаги жиноятлар, халқаро жиноятлар ва ҳ.к.); 
г) жиноят содир этилган вақт ва жойга кўра; 
д) жиноят содир этиш қуроллари (воситалари)га кўра; 
е) тарқалганлигига кўра. 
Жиноятчилик таркиби, айниқса, жиноятчининг шахсига нис-
батан, ижтимоий-демографик белгилар (жинси, ѐши, касби, ои-
лавий аҳволи ва ҳ.к.)га кўра ҳам тақсимланади. 
Криминология фанида жиноятчиликнинг