Zbekiston respublikasi a. Navoiy nomidagi samarqand davlat universiteti

f
(forte-
qattiq, kuchli) 
mf
-metso-forte-sekindan kuchli, o`rtacha-qattiq, 
p
-piano, 
mayin, kuchsiz, 
mp
-metso piano o`rtacha sekin, mayin, 
ff
-fortessimo-juda 
qattiq, 
pp
-pianissimo-juda sekin, shuningdek 
sf
-sforsando, aksent
>
, 
krishendo
, 
diminuendo
(tovush kuchini 
kuchaytiruvchi va pasaytirib borish belgisi) belgilari haqida batafsil 
tushunchalar berish lozim. 
Musiqiy asarning tempi (sur’ati), asosiy tempi, umumiy temp-agogik 
rejasi (ijro sur’atining o’zgarishi, tezlashishi yoki sekinlashuvi hollari) haqida 
batafsil tushuncha beriladi. 
Asarlarni tahlil qilishning keyingi bosqichi, ya’ni uchinchi bosqichi 
vokal-xor tahlili hisoblanadi (asar vokal-xor asari bo’lsa). Bu bosqich eng 
muhim va zarur nazariy belgilar, ma`lumotlarni o’zlashtirishni ta’minlovchi 
bosqich sifatida qo’llaniladi. Bu tahlil davomida quyidagi jihatlarga asosiy 
e’tibor qaratiladi: 
- musiqiy asarning (kuylanish uchun tanlangan xor asari) partitura 
yozuviga ko’ra xor turi (tip xora), ya’ni ayollar xori, erkaklar xori, bolalar 
xori, aralash xor, xorning ko’rinishi (bir ovozli, ikki ovozli, uch ovozli, to`rt 
va undan ko’p ovozli xor) va xor tarkibi (bir tarkibli, ikki tarkibli, uch 
tarkibli, ko’p tarkibli) va asarlarning jo’rli va jo’rsiz xor ijrosi uchun 
yozilganligi, yakkaxon (solistlar mavjudliligi kabi jihatlar e’tiborda to’tiladi); 
- asarni son jihatdan qanday tarkibdagi xor jamoasi ijro qilinishi (katta, 
kichik, o`rta, professional, havaskorlik va bolalar-bu ham o’z navbatida 

---

45 
kichik yoshdagi bolalar (1-4 sinf) va usmirlar (5-9 sinflar) xor jamoalariga 
mo`ljallanganligi), shuningdek, tajribali yoki boshlang`ich ish shaklidagi 
havaskorlik (o’quvchilar, talabalar yoki turli kasbdagi havaskorlar xori) 
haqidagi ma`lumotlarga o’rin beriladi; 
- xor ansambli (xususiy ansambl, umumiy, tabiiy, sun’iy ansambl, jo’r 
va xor o`rtasidagi, yakkaxon solist va xor jamoasi ansambli, melodik 
ansambl, intonatsion ansambl, diksiya ansambli, temp ansambli va 
hokazo)lar haqida ham ma`lumot beriladi; 
- xor sozi (gorizontal-melodik soz, ya’ni melodik partiyalardagi soz, 
garmonik, umumiy, xor akkordlari sozi); 
- intonatsiya qilish murakkab bo’lgan joylari (harakterli, xromatik, 
dissonans intervallar, akkordlar, interval sakrashlar, ularni to’g’ri 
sadolantirish yo`llariga ta’rif beriladi) amaliy ko’rsatib berilsa yanada 
yaxshiroq, tushunarliroq bo’ladi; 
- xor va xor partiyalarining (shu jumladan kuyning) umumiy va ishchi 
diapazonlari, xor partiyalarining qulay registr, ovozlarning qulay yoki 
noqulay tessiturada kelishi va dinamik munosabatlarga izoh berish; 
- nafas olish (jumlalar bo’yicha xor bilan nafas olish yoki zanjir 
usulining ishlatilishi) musiqiy jumlalar, nafasni yangilash, birgalikda, qisqa 
olish, adabiy matn hamda asar fakturasi bilan sezuralarning qo`yilishi; 
- diksiya (so’z va talaffuzning aniq, ravshan va to`gri bo’lishi, 
orfografik qoidalarga rioya qilish va so’z urgularini topish, to’g’ri, tushunarli, 
aniq talaffuz qilish, matnni kuychanligi, ya’ni kuylashga qulayligi); 
- ovoz hosil qilish (vokal ovoz hosil qilish) va uni to’g’ri yo’naltirish 
yo`llari (ligato, nonligato, stakkato shtrixlari); 
- adabiy mazmudan kelib chiqib asarni musiqiy jumlalash; 
- xor yozuvi va badiiy ifoda vositalari, usullardan foydalanish yo`llari 
(to’tti-a’lohida xor partiyalaridan tuliq yoki noto`liq foydalanish); 

---

46 
- har-xil tembr bo`yoqlaridan foydalanish (og`izni yumib yoki ochib, 
glissando, aks-sado va boshqalar). 
Endi ushbu mazmunda asarning musiqiy nazariy tahliliga quyidagi 
misollarni keltiramiz:

---

47 

---

48 

---

49