|
musiqa tinglash
faoliyatini
pedagogik va metodik jihatdan to’g’ri tashkil qilishga bog’liq
bo’ladi. Musiqa asarlarini diqqat bilan tinglamasdan turib, musiqa
madaniyatini tarkib toptirish, o’quvchilarda musiqaning ifoda vositalarini
ongli o’zlashtirish, mazmunini tushunish orqali musiqa asarlariga muhabbat
o`yg’otish
haqida
so’zlash noo’rindir. Aytib o’tilgan sifatlarni
shakllantirishda musiqa tinglash faoliyatida olib boriladigan o’quv tarbiyaviy
ishlar asosiy va hal qiluvchi omildir.
Musiqa tinglash jarayonida o’quvchilar turli bastakorlar, kompozitor,
xalq musiqa me’rosi, qardosh xalqlar ijodi va bastakor-kompozitorlari, chet
el musiqa madaniyatiga tegishli asarlardan namunalar tinglaydilar.
D.Shostakovich ta’biri bilan aytganda «Musiqani sevish uchun avvalambor
uni tinglash kerak»… vatan, do’stlik, tabiat, uyinchoqlar, hayovnlar, mehnat
va boshqa jismoniy va aqliy faoliyatlar mavzusidagi asarlarni tinglash
o’quvchilarga ijobiy ta’sir qiladi, dunyoqarashlarini o’sishiga musiqiy did,
26
idrok, tafakko’rni rivojlanishiga olib keladi. O’quvchilarni musiqa tinglash
jarayonlari ularning hayotidagi boshqaruvchi va o’ziga xos pedagogik
tamoyillarga muvofiq, badiiy-estetik va axloqiy tarbiya beruvchi vosita
sifatida qo’llanilishi lozim.
Musiqiy ta’lim sohasida faoliyat yuritayotgan o’qituvchilar, musiqa
nazariyasi va metodikasi bo’yicha ilmiy izlanishlar olib borgan pedagok
olimlarning tajribalari, kuzatuv va xulosalarini o’rganish shuni ko’rsatadiki,
umumta’lim maktablarida o’tiladigan «musiqa madaniyati» darslarini
birinchi sinfdan boshlab metodik jihatdan to’g’ri tashkil etilishi, sifat va
samaradorlik kasb etishida tinglanadigan asarlarni tuzilishi, badiiy-g’oyaviy
mazmuni va ularni bolalarning yosh xususiyatlariga mosligi va ta’sirchan
ijrosi muhim ahamiyatga egadir. Shunga ko’ra musiqa tinglash jarayonini
quidagi bosqichlarga bo’lish maqsadga muvofiq bo’ladi:
1.Tinglash uchun tanlangan musiqa asari haqida o’qituvchining kirish
so’zi. (Bunda o’qituvchi o’quvchilarga musiqa asari haqida dastlabki
tushuncha, ma`lumotlarni mavzu nomi (mavzusi) mazmuni, janri, tuzilishi,
mualliflari, asarni yaratilish tarixi haqida so’zlab beradi.)
2.Asar o’qituvchi ijrosida yoki texnik vosita orqali eshittiriladi.
3.Tinglangan asarni suhbat-munozara, bahs, savol-javob yo’li bilan
musiqiy-nazariy va g’oyaviy-tarbiyaviy jihatdan tahlil qilinadi.
4.O’quvchilarni taasurotlari, tushunchalari va musiqani kay darajada
idrok etishganini bilish uchun ularga qisqa-qisqa savollar berish bilan aniqlab
boriladi.
5.Musiqiy asarni qaytadan to’la holicha tinglash hamda asar haqida
o’quvchilarning umumiy ta’surotlari yuzasidan yakuniy xulosa chiqariladi.
Ushbu ta’kidlab o’tilgan bosqichlar bo’yicha mashg’ulotlarni yo`lga
qo`yish, rejalashtirish va ularga amal qilib, mavzu jihatdan o’quvchilar
dunyoqarashiga mos bo’lgan turli harakterdagi musiqa asarlarini tinglash va
27
bu asarlarni yaratuvchilari-xalq, bastakor, kompozitorlari hayoti, ijodi
to’g’risidagi ma`lumotlar bilan tanishish ko’zlangan maqsadga erishishning
eng qulay yo’lidir desak xato bo’lmaydi. Musiqa o’qituvchisi har bir dars
jarayonida mana shu talab va vazifalarga muvofiq ish to’tsa, o’quvchilarning
musiqani idrok etish va tahlil qila olish darajalarini, holatini kuzatib, uni
mukammallashtiruvchi qulay usul va vositalarni izlab dars amaliyotiga tadbiq
etib borgan taqdirda asta-sekinlik bilan o’quvchilar musiqani tinglash, idrok
etish va uni tahlil qilish va nihoyat unga tavsif bera olish bo’yicha quyidagi
ko`nikma, bilim va amaliy malakalarga ega bo’ladilar:
- musiqiy asarni tinglash madaniyatini egallash, (diqqat bilan, jimlikni
saqlagan holda);
- musiqiy asarni tinglash orqali uning g’oyaviy-badiiy mazmunini va
harakterini anglash;
- musiqaning ifoda vositalari (nazariy bilimlar), janrlar (qo’shiq, raqs,
yalla, alla, lapar, marsh, vokal janrlar), shuningdek tovushlar (cholg’u
sozlari) tembrlarini farqlash va ular haqida tasavvur hosil qilish;
- erkaklar, ayollar, bolalar ovozi, ayollar, erkaklar, bolalar va aralash
xor turlari, ko’p ovozlilik, solist (yakkaxon) va ansambl ijrosini eshitib
aniqlay olish va ajrata bilishlariga erishish;
- milliy cholg’u sozlarini va cholg’u janrlarini aniqlay olishlari.
Musiqa madaniyati darslarida musiqani idrok etish faoliyatini baholash
ancha murakkab bo’lib, bu birinchi navbatda o’quvchilarni tinglangan asar
haqidagi taassurotlari, tushunchalarini so’zlab berishi va asarga tavsif berishi
orqali amalga oshiriladi.
Bu o’rinda quyidagicha aniqlovchi me’zonlarni a’lohida ko’rsatib
o’tish mumkin:
28
1. O’quvchilarda musiqa darsiga, musiqa san’atiga, uni tinglash,
o’rganish, kuylash (musiqaga ritmik jo’r bo’lish, raqs harakterlarini bajarish,
bolalar cholg’u asboblarida jo’r bo’lish)ga qiziqish va ishtiyoqni o`yg`otish.
2. O’quvchilarning eshitish qobiliyatini, musiqaga emotsional
ta’sirchanlik his-tuyg`ularini o`sganligi.
3. O’quvchilar tomonidan musiqaning tuzilishi, rivojlanishi, qismlari,
tembr xususiyatlari, ijroda ishtiroq etgan ovozlar (ayol, erkak), yakka ovoz,
ansambllik,
jo’rnavozlik va sozlarni farqlay olishlaridagi o’sish
dinamikasidagi o’zgarish.
4. Tovush dinamikasi, tembri, musiqa savodiga oid tegishli elementlar,
belgilarni yozuvga qarab aniqlashlaridagi o’zgarishlar.
5. Musiqa asarini ijrosi davomidagi o’zgarishlarni, janrlarni ajrata olish,
harakterini his qilish va unga mos harakatlarni bajara olish malakalarini
o`sganligi.
6. Ritmni his qilish, uni amalda bajaraolishlaridagi rivojlanish.
7. O’z ta’surotlarini ifodali va lo`nda ifoda etaolishlari.
Shu narsani o’z o’rnida ta’kidlash joizki, musiqa darslarida har bir
o’qituvchi darslarni tashkil qilish faoliyatlarini qo’llashga muayyan darajada
29
individual (imkoniyat, shart-sharoit, shaxsiy tajribasi, vaqt hajmi va hokazo)
va ijodiy yondoshadi. Shunday bo’lgach biz yuqorida ta’kidlab o’tgan talab
va me’zonlar qat’iy holda maqsad va vazifa sifatida qabul qilinmasligi lozim.
Har bir o’qituvchi musiqa madaniyati darslarini tashkil qilish, bir soatlik dars
loyiha (ishlanmasini)sini tuzishda maktabning mavjud shart-sharoit va
imkoniyatlaridan kelib chiqishi va hisobga olishi lozim. O’quvchilarning
musiqani ongli idrok etishga va uni baholay olish, tavsif berishga o’rgatish
musiqa asarini tinglash va uni tahlil qilish orqali umummusiqiy va musiqiy-
nazariy savodxonlikni, yaniy, o’quvchilar musiqa madaniyatini tarkib
toptirishning eng muhim sharti ekanligini unutmagan holda har bir darsni
qiziqarli va mazmunli tashkil qilish, har bir musiqa o’qituvchisi oldidagi
birinchi darajali vazifa hisoblanmog`i kerak.
Do'stlaringiz bilan baham: | 
