Ўzbekiston respublika oliy va ўrta maxsus

8- rasm. Sanoat mahsulotining hayotiy davri egri chizig‘i (moliyaviy jihatdan) 
 
8-rasmdan yaqqol ko„rinib turibdiki, dastavval korxona faqat xarajat qiladi, 
so„ng sotuv hajmini foydaning o„sishiga nisbatan tez sur‟atlarda ortishi, so„ngra 

---

150 
foydaning sotuv hajmiga nisbatan tezroq o„sishi, keyin esa foydaning va buning 
natijasida sotuv hajmining pasayishi yuz beradi.
Grafikdagi nuqtalar mahsulot hayotiy davrining chegaraviy nuqtalaridir. 1-nuqta 
mahsulot g„oyasini ishlab chiqish bosqichini belgilaydi. 2-nuqta mahsulotning tajriba 
nusxasini ishlab chiqish yakunlangan aks ettiradi. 3-nuqta mahsulot ommaviy ishlab 
chiqarish uchun tayyorligini bildiradi. Odatda korxona yangi mahsulotni ishlab 
chiqarish haqida e‟lon berishi shu nuqtaga to„g„ri keladi. 
4-nuqta birinchi davr – mahsulotning bozorga chiqish davri boshlanganini 
bildiradi. 5-nuqta bozorga chiqish davrini yakunlab o„sish davrini boshlab beradi. 
Ko„rinib turibdiki, bu davrda mahsulot bozorda keng tarqalib, sotuv hajmi ancha 
yuqori sur‟atlarda o„sa boshlaydi. Foyda ham sotuv hajmiga nisbatan pastroq 
sur‟atlarda bo„lsa ham o„sa boshlaydi. 6-nuqta mahsulot hayotiy davrida foydaning 
keskin o„sishi, sotuv hajmining o„sish sur‟atlarining nisbatan pasayishi davriga to„g„ri 
keladi. Ya‟ni 6-nuqta mahsulot xayotiy davrida u borgan sari nafaqat daromadli balki 
borgan sari rentabelliroq bo„lib borayotgan davr kechayotganligini anglatadi. 
7-nuqta o„sish davrining tugashi va etuklik davrining boshlanishini 
belgilaydi.Foydaning o„sish sur‟ati susayadi va savdo hajmi va foydaning o„sish 
sur‟ati nisbatan barqarorlashuvi davri boshlanadi. 
8-nuqtadan so„ng mahsulot keltirayotgan foyda pasaya boshlaydi. Sotuv hajmi 
hamon o„sib borishiga qaramasdan narx tushib borayotganligi sababli foyda hajmi 
qisqara boshlaydi. Mahsulot korxona uchun o„z jozibadorligini yo„qota boshlaydi, 
chunki bu mahsulotning iqtisodiy afzalliklari o„tmishda qoladi.
9-nuqta mahsulot hayotining korxona uni bozordan olib chiqib kelayotgan 
chegarasiga to„g„ri keladi. Bu nuqtadan so„ng foydaning pasayishi bilan bir qatorda 
sotuv hajmi ham qisqara boshlaydi. Mahsulot bozorda faol rol o„ynamay qoladi. 
10-nuqta mahsulot hayotiy davri yakunlanganini anglatadi.