Ўзбекистон миллий университети ҳузуридаги илмий даражалар берувчи dsc

«Саноат тармоқларининг ҳозирги ҳолати ва унинг 
ривожланиш суръатлари» 
деб номланган иккинчи бобида саноатнинг 
ривожланиш суръатлари ва унинг миллий иқтисодиѐтдаги ролини ошириш, 
замонавий саноат тармоқларнинг ҳозирги ҳолати ва унга хос хусусиятлар 
ѐритилган. Саноат ривожланишининг асосий иқтисодий кўрсаткичлари, 
3
Ўзбекистон саноати (2014-2017). – Тошкент, 2018. – Б. 12.
4
Ўзбекистон ҳудудларининг йиллик статистик тўплами. – Тошкент, 2018. – Б. 79. 
5
stat.uz.
6
Ўзбекистон саноати (2018). – Тошкент, 2018. – Б. 13.

---

13 
саноат ишлаб чиқариш ҳажмининг тармоқлар ва ҳудудлар бўйича таҳлиллари 
келтирилган.
Ўзбекистон Республикасида саноат ишлаб чиқариш ҳажми йиллар 
давомида динамик тарзда ўсиб келмоқда. 2005 йилда 11028,6 млрд. сўмлик 
маҳсулот яратилган бўлса, бу кўрсаткич 2018 йилда 228866,2 млрд. сўмга 
тенг бўлди ва ишлаб чиқариш ҳажми қарийб 20 баробар ўсди (1-расм). 
1-расм. Саноат 
маҳсулоти
 ишлаб чиқариш ҳажми, млрд. сўм ҳисобида
 
Саноат маҳсулоти ишлаб чиқариш таркибида ҳам тармоқларнинг 
ҳиссаси ўзгариб бормоқда. Агар 2010 йилда ѐқилғи саноати энг катта улушга 
(19,8 фоиз) эга бўлган бўлса, таҳлил қилинаѐтган даврнинг сўнгги даврида, 
яъни 2017 йилда озиқ-овқат, ичимликлар ва тамаки маҳсулотларини ишлаб 
чиқариш саноати 18,9 фоиз билан энг катта улушга эга бўлган. Лекин, бу 
саноатнинг улуши 2016 йилда 23,9 фоизга тенг бўлганини ҳисобга олсак, 
2017 йилда 5,0 фоизга ҳиссаси камайганини кўрамиз. Шунингдек, 
тўқимачилик, кийим, тери маҳсулотларини ишлаб чиқариш (16,3 фоиз), 
машина ва ускуналарни ишлаб чиқариш, таъмирлаш ва ўрнатиш, 
автотранспорт воситалари, трейлер, ярим прицеплар ва бошқа тайѐр металл 
буюмларни ишлаб чиқариш саноати (14,3 фоиз) каби саноат тармоқларининг 
ҳиссаси сезиларли даражада. Шу ўринда машина ва асбоб-ускуналарни 
ишлаб чиқариш саноати депрессия давридан чиқиб олганини алоҳида 
таъкидлаб ўтиш лозим. Негаки, бу саноатнинг ҳиссаси 2016 йилда 9,8 фоизга 
тушиб кетган эди. Қиѐсий маълумот учун 2014 йилда унинг ҳиссаси 17,1 
фоизга тенг бўлган. Булардан кўринадики, мазкур саноат тармоғининг 
олдинги мавқеини тиклашга ҳаракат қилинмоқда.
Саноатни иқтисодий географик жиҳатдан тадқиқ этишда унинг 
тармоқлар таркибини ўрганиш муҳим илмий ва амалий аҳамиятга эга. Чунки, 
тармоқлар ижтимоий меҳнат тақсимотининг натижаси бўлиб, уларда ишлаб 
чиқаришни ижтимоий ташкил этишнинг асосий шакллари, яъни 
мужассамлашув, ихтисослашув, кооперативлаштириш ва комбинатлаштириш 
ўз ифодасини топади. Қолаверса, айнан тармоқлар тизимида саноат ишлаб 

---

14 
чиқаришига доир янги технологияларни жорий қилиш ва ҳозирги замон фан-
техника ютуқларини амалиѐтга тадбиқ қилиш имкониятлари кўпроқ.
Республикадаги бой хом ашѐ ва меҳнат ресурсларини ҳисобга олган 
ҳолда, саноатни, айниқса, кўп меҳнат талаб қиладиган тармоқларни ташкил 
этиш, бунда ҳудудлар иқтисодий ресурс салоҳиятига эътибор бериш талаб 
этилади. Бугунги кунда ички имконият ва ресурслардан оқилона фойдаланиш 
машинасозлик соҳасини янада тараққий эттириш учун мустаҳкам пойдевор 
вазифасини бажариб беради. 
Ривожланган мамлакатлар тажрибаси кўрсатадики, саноат маҳсулотлари 
ишлаб чиқариш ҳажмини ошириш учун хом ашѐни якуний босқичга, яъни 
истеъмол учун экологик тоза ва тайѐр маҳсулот ҳолатига келтириш лозим. 
Бунинг учун ишлаб чиқаришни ташкил этишнинг бутун жараѐнини, яъни 
тўлиқ циклини йўлга қўйишни талаб этади.
Тадқиқотнинг учинчи боби