Ўзбекистон “Маҳалла” хайрия жамоат фонди

МАНИПУЛЯЦИЯ: Интернетга кирган ҳар бир 
киши ўзи учун тайѐрлаб қўйилган “кун тартиби”ни кўради. 
Кимлардир, ўзлари билган ѐки билмаган ҳолда,
“юлдуз”лар ҳаѐти, сиѐсат, иқтисодиѐт, технология 
янгиликларидан хабардор бўлишади. Ана шундай пайтда, 
ҳар бир шахснинг медиаогоҳлиги, медиасаводхонлиги 
кўринади. Медиаогоҳлик медиаматнларни танқидий 
баҳолаш, талқин ва таҳлил қилишда намоѐн бўлади. Бу эса 
инсон ҳаѐти учун жуда муҳим. Чунки бирон кишини бир 
сайт қаҳрамон деса, иккинчи бир сайт жиноятчи деб 

---

54
тавсифлайди. Бирон воқеани бир сайт қонунбузарлик деса, 
бошқаси демократия намойиши дейди. Ана шундай 
вазиятлар ҳар бир кишидан мустақил, танқидий ва 
таҳлилий фикрлашни талаб қилади. 
Медиамуҳитда танқидий фикрлаш қандай бўлади? 
Танқидий медиафикрлаш – бу ҳар бир йигит-қизнинг 
медиаматнлардаги манипуляция ҳолатларини топиш, 
таҳлил қилишга қаратилган билим, кўникма ва малакалари 
мажмуасидир. 
Медиаманипуляция – бу интернетдан фойдаланувчи-
ларга у ѐки бу ғояларни тиқиштириб, таъсир кўрсатиш, 
уларни ўз йўлларидан чалғитиш, адаштиришга қаратилган 
медиаприѐм ва усуллар тизими. Бунда медиаманипулятор
дезинформация – ѐлғон маълумотлар киритилган медиа-
матнлардан фойдаланади. 
Айрим сайтларда дин ниқобида экстремизм ва 
терроризмга даъват қилувчи маълумотлар тарқатилади. 
Медиатеррорчилар мақсадли, режали ҳолда одамларда 
қўрқув, саросима, ваҳима туйғуларини уйғотувчи 
ресурсларни яратиб, кўпайтириб, тарқатиб, одамларни 
саросимага солади. Мақсад – одамларни диний 
экстремистик, террористик майллар асосида рефлексив 
бошқариб, ўзларига керакли хулқ-атвор моделларини 
шакллантириш. Шунинг учун ҳар бир ѐш йигит-қиз, аввало 
анъанавий, ота боболаримиз эътиқод қилиб келган, асрлар 
синовидан ўтган диний қадриятларимизни яхши билиб, 
танқидий фикрлаш орқали сохта талқинларни дарҳол 
англаб етиб, уни тезда фош қила олишлари зарур. Бироқ, 
ѐлғонни ҳақиқатдан ажратиш, қаршисида турган ѐки 
Интернет матнидаги яширин қабиҳ ниятни англаб олиш 
осон иш эмас. Чунки баъзилар зийракроқ бўлса, баъзилар 
эса соддадил бўлишади.
Таъкидлаш 
жоизки, 
бугунги 
кунда 
ѐшлар 
маънавиятига қаратилган турли таҳдидлар жумладан, 
ғоявий, мафкуравий, информацион таҳдидлар хуружи 
кучайиб бормоқда. Бу каби маънавий таҳдидларнинг 

---

55
зарарли оқибатлари, аввало ѐшларнинг маънавиятига ўз 
таъсирини ўтказади. 
Бугун Интернет орқали ѐшлар турли сайтларда 
билимларини оширади, махсус, тил ўрганиш учун 
мўлжалланган сайтларда чет тили амалиѐтларини ўташади, 
ижтимоий сайтларда эса ўзаро фикр алмашиб, янги 
дўстлар орттиради. Бири илм олиш учун фойдаланса, яна 
бири янгиликлардан хабардор бўлиш учун, баъзилари 
клип, видео, мусиқалар тинглаб, уларни юклаб олса, 
бошқаси бекорчиликдан, зерикканидан, вақтини ўтказиш 
учун фойдаланади. Масалан, Интернет кафеларда аксарият 
ѐшлар эканлигига гувоҳ бўлмоқдамиз. Интернет кафеларга 
кирган ѐшлар у ерда узоқ қолиб кетиб, ўзларининг
қимматли вақтларини бекорга йўқотиб қўйишларини ҳам 
ҳисобга олиш даркор.
Бундай ачинарли ҳолатларнинг олдини олиш учун, 
оилада ота-она Интернетдан фойдаланиш қоидасини яхши 
билиши, фарзандлари билан биргаликда ишлаши ва 
албатта, болаларни доимий назоратда тутишлари зарур.