Ўзбекистон иқтисодиётида темир йўлларнинг ўрни

Inersiyali nishablik i_j. Ana shu belgi yordamida ustuvor nishablikka qaraganda tikroq, yuqoriga ko‘tarilish harakati davomida lokomotivning tortuv kuchi hisobiga hamda poezdning kinetik energiyasi engib o‘tiladigan nishablik belgilanadi. Inersiyali nishablik shunday, i_j ko‘tarilishdan oldin keladigan uchastka tushishdan iborat bo‘lganida unumli qo‘llanishi mumkin bo‘lib, poezd unda katta tezlikka erishib, anchagina kinetik energiya jamlab oladi (3.6-rasm).

3.6-rasm. Inersiyali nishabliklarga ega bo‘lgan uchastka.
Inersiyali nishablikni boshqa chegaralangan nishabliklardan farqli tarzda, uni cheksiz uzunlikdagi uchastkada qo‘llab bo‘lmaydi. Poezd inersiyali ko‘tariliщda poezd asta-sekin harakatlangani tufayli, inersiyali nishablik qiyaligi va uzunligi ham o‘zaro bog‘liq: profil elementi qiyaligi naqadar tik bo‘lsa, uning uzunligi shuncha qisqa bo‘ladi. Odatda inersiyali nishablikni loyihalashda nishab qiyaligi i_j beriladi va tezlik egri chizig‘ini υ (S) qurish yoki analitik hisob yordamida i_j elementning eng katta ehtimoliy uzunligi aniqlanadi. Inersiyali ko‘tarilish oxirida tezlik ushbu lokomotiv xili uchun hisobiy tezlikdan kam bo‘lmasligi kerak
Zararli va zararsiz tushishlar. Poezd etarlicha tik va uzun tushishlar bo‘ylab harakatlanganida uning tezligi maksimal qiymatga etishi mumkin bo‘lib, bundan keyin uning yanada ortib ketishining oldini olish maqsadida moslovchi tormozlanish ishga solinishi shart. Tormozlanish jarayonida (elektr tortuvdagi rekuperativ tormozlanishdan tashqari) poezd mexanik energiyasining bir qismi tormoz kolodkalarining poezd g‘ildiragiga ishqalanish ishiga yoki reostatlarning issiqlik energiyasiga o‘tadi. Mexanik yoki reostatli tormozlanish qo‘llanadigan tushishlar zararli tushish deb nomlanadi. Harakat davomida energiya yo‘qotilishiga olib keladigan tormozlanish qo‘llanmaydigan tushishlar zararsiz tushish deb ataladi.
Berilgan tushishlar yuqorida ko‘rsatilgan tushishning qay turiga kirishini tezlik egri chizig‘ini V(S) qurish orqali aniqlash mumkin. Tushish poezd eng katta tezlikka erishgan va tormozlanish talab etilgan joydan boshlab zararli hisoblanadi (3.7-rasmdagi T belgisi).

3.7-rasm. Zararsiz va zararli tushishlar.
O‘z uzunligi va poezdlar ushbu tushishlarga yaqinlashish tezligidan qat’i nazar butun masofasi davomida zararsiz bo‘lgan tushishlarning eng katta qiyaligi eng katta zararsiz qiyalik i_y3 deb nomlanadi. Bu nishab qiyaligini tushish bo‘ylab salt yurish rejimida maksimal tezlik bilan harakatlanayotgan poezdga qo‘yilgan kuchlarning tenglik shartidan kelib chiqib aniqlash mumkin.
Qo‘shimcha egri chiziqqa i_ekv qarshilikka ekvivalent nishab va keltirilgan i_K /soxta/ nishablik 2.1-bobda ko‘rib chiqilgan.