Ўзбекистон иқтисодчилари XIII форуми

Коронавирус инфекциясининг кириб келиши ва тарқалишининг олдини олиш 
мақсадида мамлакатлар ҳукуматлари томонидан қуйидаги кўринишдаги чекловлар жорий 
этилди: 

Мамлакат ҳудудига кириб келган шахсларнинг 14 кунлик мажбурий карантинга 
олиниши; 

мамлакат ҳудудига киргандан кейин визанинг бекор қилиниши ёки виза беришни 
тўхтатиш; 

эпидемиологик вазияти оғир бўлган мамакатлардан сайёҳлик мақсадида кириб 
келаётган йўловчиларга тақиқ чоралари кўрилиши; 

COVID-19 аниқланмаган, чегарадан ўтаётган йўловчилардан тиббий маълумотноманинг 
бўлишини талаб қилиш. 
Асосий қисм.
Бутунжаҳон туристик ташкилоти барча давлатлар билан ҳамжиҳатликда 
туризм соҳасини коронавирус пандемияси таъсиридан жабрланишнинг салбий оқибатларини 
юмшатиш бўйича чораларини кўрмоқда, уларга турли йўналишларда тавсиялар бермоқда. Бу 
тавсиялар асосан 3 та гуруҳга ажратилган бўлиб, уларни бир вақтнинг ўзида қўллаш, ҳамда 
экотизимда иштирок этувчи манфаатдор томонлар ўртасидаги ҳамкорлик муносабатларининг ўзаро 
мувофиқлигини талаб этади:
 
1)
Инқирозни бошқариш ва унинг таъсирини юмшатиш; 
2)
Рағбатлантириш ва тикланиш жараёнини тезлаштириш бўйича чора-тадбирлар; 
3)
Келажакда соҳани ривожлантириш бўйича турли хил сценарийларни ўрганиш. 

---

99 
1-расм. Жаҳон бўйича халқаро туристлар оқими ва туристик тушумнинг ўзгариши, 
2000-2020 йиллар маълумоти. [1] 
Манба:
UNWTO-2020.
https://www.unwto.org/news/covid-19-international-tourist-numbers-
 
could- fall-60-80-in-2020
 
Юқорида келтирилган 1-расмдаги маълумотларда 2000-2020 йиллар оралиғида жаҳон 
миқёсида халқаро туризмдаги туристлар сони ва туристик тушум кўрсаткичлари келтирилган. 
Жаҳонда 2000-2020 йиллар оралиғида туризм соҳаси фаолиятига кескин таъсир кўрсатган 3 та 
инқироз ажратиб кўрсатилган. 2003 йилда Осиё-Тинч океани мамлакатларида SARS инфекциясининг 
тарқалиши, 2009 йилдаги жаҳон молиявий-иқтисодий инқирози ва 2020 йилдаги COVID-19 
коронавирус пандемияси сабабли рўй берган инқирознинг соҳага таъсири баҳоланган. 2003 йилдаги 
SARS инфекцияси Осиё-Тинч океани мамлакатларида қайд қилинган бўлсада, оммавий тарзда 
фақатгина Хитойда тарқалганлиги ва бу мамлакат шу даврда жаҳон иқтисодиётида ҳозиргидек муҳим 
роль ўйнамаганлиги сабабли, халқаро туристик кўрсаткичларга унча катта таъсир кўрсатмаган. 
Жаҳонда 2003 йилда халқаро туристлар сони 691 млн.кишини ташкил қилган, 2002 йилга нисбатан 
0,4 % пасайиш кузатилган, халқаро туристик тушум кўрсаткичларида бўлса 2002 йилга нисбатан 2003 
йилда 50 млрд. АҚШ доллари ортиқча кўрсаткичга эришилиб, 555 млрд. АҚШ долларига етган. 2009 
йилдаги жаҳон молиявий-иқтисодий инқирози таъсирида 2008 йилга нисбатан 4% кам киши саёҳат 
қилишган бўлиб, 892 млн. кишини ташкил қилган ва халқаро туризмдан тушган тушум бўйича 2008 
йилга нисбатан 5,4 % (88 млрд. АҚШ доллари) кам тушум, яъни 901 млрд. АҚШ доллари қайд 
қилинган. 2020 йилдаги коронавирус пандемияси таъсиридаги инқироз туризм соҳасига катта зарар 
етказди. Туристлар оқими 2019 йилга нисбатан 30% га пасайиши, яъни 440 млн. кишига кам бўлиши, 
шунингдек, тушумларнинг ҳам 30% га пасайиши ва 450 млрд. АҚШ долларига кам бўлганлиги 
аниқланган. 
Ривожланган мамлакатларда COVID-19 коронавирус пандемиясининг туризм соҳасига 
таъсирини баҳолаш мақсадида, туризм индустриясида фаолият олиб борувчи хўжалик юритувчи 
субъектлар фикрларини ўрганиш бўйича, турли сўровномалар ўтказилмоқда. Биз Германиянинг 
“Туризм” федерал ваколатлар маркази томонидан 2020 йил март-апрел ойларида ўтказилган 
сўровнома натижаларига бевосита тўхталиб ўтамиз. Бу сўровномада туризм индустриясининг турли 
тармоқларида фаолият олиб борувчи 7000 дан ортиқ экспертлар қатнашган бўлиб, унда коронавирус 
пандемиясининг ҳозирги пайтдаги таъсири баҳоланган. Сўровнома жуда содда шаклда тузилган 
бўлиб, респондентлар саволларга Ликерт шкаласи бўйича 1=”яхши”, 2=“қониқарли” ва 3=”ёмон” 
шаклдаги жавоб вариантларидан бирини танлашлари зарур. Сўровнома натижалари барча 
респондентларнинг фикрларини баҳолаш натижасига асосланган “ўртача қиймат” да ўз аксини 
топган. Бу сўровномада қуйидаги 2 та муҳим савол қўйилган: 

---

100 
1)
COVID-19 коронавирус пандемиясининг туризм соҳасига умумий таъсирини шу соҳа 
эксперти сифатида қандай баҳолайсиз? 
2)
COVID-19 коронавирус пандемиясининг туризм соҳасидаги корхоналар фаолиятига 
таъсирини шу соҳа эксперти сифатида қандай баҳолайсиз?