Ўзбекистон давлат консерваторияси “Тасдиқлайман”

Тушунтирувчи-кўргазмали метод – ўқувчилар маърузада ўқув ва методик адабиётидан экран воситасидан “тайёр” материалларни ўзлаштиришади. Маълум фактлар, баҳолар, хулосаларни идрок ва таҳлил қилиб ўқувчилар репродуктив (қайта яратувчи) тафаккурни амалга оширишади.
Ўқитишнинг репродуктив методи – ушбу методда ўзлаштирилган ўқув материалини қўллаш намуна ва қоидалар асосида амалга оширилади. Бунда ўқувчиларнинг фаолияти алгоритмик характер касб этади, яъни, маълум кўрсатма, қоида орқали кўрсатилган вазит намунаси асосида амалга оширилади.
Ўқитишда муаммоли таълим методи – унда турли манбалар ва воситалардан фойдаланган ҳолда ўқитувчи аввало, ўқув материалини баён этишдан олдин муаммони қўяди, билишга қаралитган ўқув вазифасини тушунтиради, сўнгра, исботлар тузилмасини очиб, нуқтаи назарлар, турли ёндашувларни шарҳлаб, қўйилган вазифани ечиш воситасини кўрсатади. Ўқувчилар гўё илмий изланишнинг иштирокчилари бўлишади.
Тадқиқотчилик методи – бу методда ўқув материали таҳлили, муаммони қўйиш, қисқа оғзаки ва ёзма кўрсатмадан сўнг таълим олувчилар мустақил тарзда манбаларни, ўқув адабиётларини ўрганишади, кузатиш ва ўлчовларни амалга оширишади ва изланиш характеридаги бошқа ҳаракатларни амалга оширишади.
Ўйиннинг моҳиятини белгилайдиган биринчи шарт, ўйин мотивлари ўйнайдиган томон учун муҳим бўлган турли хил тажрибалардан иборат бўлишидир. Ўйин, инсоннинг ҳар қандай ўйиндан ташқари фаолияти сингари, шахс учун аҳамиятли бўлган мақсадларга бўлган муносабатидан келиб чиқади. Ўйинда фақатгина ҳаракатлар амалга оширилади, уларнинг мақсадлари ички мазмунига кўра ўқувчи учун муҳимдир. Бу ўйин фаолиятининг асосий хусусиятидир.
Ўйиннинг иккинчи ўзига хос хусусияти шундаки, ўйин ҳаракати инсон фаолиятининг хилма-хил мотивларини боғланиб қолмасдан, улардан келиб чиқадиган мақсадларни ушбу ҳаракатлар ўйиндан ташқари амалий тарзда амалга ошириладиган восита ёки усуллар ёрдамида амалга оширилади. Ўйин - бу боланинг эҳтиёжлари ва талабларининг тез ўсиши ўртасидаги зиддиятни ҳал этади.
Ўйинда ҳақиқатдан узоқлашиш мавжуд, аммо унга кириб бориш ҳам мавжуд. Болалар фаолияти ва ҳаётида ўйин қуйидаги муҳим функцияларни бажаради:
1. Кўнгил очиш (ўйиннинг асосий вазифаси - кўнгил очиш, завқ бериш, илҳом бериш, қизиқиш уйғотиш);
2. Коммуникатив: алоқа ўрнатишни ўзлаштириш;
3. Терапевтик: ҳаётда юзага келадиган турли қийинчиликларни енгиб ўтиш;
4. Диагностик: ўйин давомида меъёрий хулқ-атвордан четланишларни аниқлаш, ўзини-ўзи билиш;
5. Тузатиш: шахс кўрсаткичлари таркибида ижобий ўзгаришлар қилиш;
6. Миллатлараро алоқа: барча одамлар учун умумий бўлган ижтимоий ва маданий қадриятларни ўзлаштириш;
7. Ижтимоийлашув: ижтимоий муносабатлар тизимига қўшилиш, ижтимоий меъёрларни ўзлаштириш.
Шундай қилиб, ўйин меҳнат ва ўрганиш билан бирга шахсий ривожлантиришда иштирок этади. Ўйин - бу ижтимоий тажрибани ўзлаштиришга қаратилган фаолият тури бўлиб, унда ҳатти-ҳаракатларни бошқариш шаклланади ва такомиллаштирилади.
В. А. Сухомлинский сўзлари билан айтганда, - “Ўйинсиз тўлиқ ақлий ривожланиш мавжуд бўлиши мумкин эмас. Ўйин - бу боланинг руҳий дунёсига ҳаёт бахш этадиган ғоялар ва тушунчалар оқимидир. Ўйин бу қизиқувчанлик учқунини ёқадиган учқундир”.
Ривожланиш учун энг катта имкониятлар ўйин фаолияти билан таъминланади. Бу айниқса бошланғич мактаб ёшидаги болалар учун жуда муҳимдир. Психологлар исботлашича: ўйинда психика интенсив равишда ривожланади, хотира, фикрлаш, идрок максимал самарадорлик билан ишлайди, бола ўйинда кўпроқ тасодифийликни намоён этади, у кўпроқ эслаб қолади, олдинга ҳаракат қилади, шунчаки вазифани бажаришдан кўра тезроқ ишлайди. Ўйин шароитида боланинг дунё ҳақидаги билимлари бойитилади. Ўйин технологияси таълим жараёнининг маълум бир қисмини қамраб оладиган яхлит тизим сифатида умумий мазмун ва сюжет билан бирлаштирилади.
Ўйин турли дарсларда қўлланиши мумкин. Бу янги маълумотни тушунтириш, ўтганларни мустаҳкамлашда қўлланиши мумкин.
Ўйин технологияси дарснинг турли босқичларида ўтказилиши мумкин. Ўқитувчининг одатдаги кириш сўзи ўрнига сиз дарснинг бошқа бошланишини таклиф қилишингиз мумкин. Ўқувчиларга топишмоқ, ребус, расмлар, топшириқлар билан карточкалар орқали мурожаат қилиш мумкин.
"Ўйин технологиялари" тушунчаси турли педагогик ўйинлар шаклида педагогик жараённи ташкил қилишнинг анча кенг гуруҳларини ўз ичига олади. Умуман олганда ўйинлардан фарқли ўлароқ, педагогик ўйин бу аниқ белгиланган таълим мақсади ва унга мос педагогик натижа, таълим ва когнитив йўналиш билан тавсифланган фаолият туридир.
Ўйин шакли синфда ўқув фаолияти учун мотивация, рағбатлантириш воситаси сифатида намоён бўлади амда ўйин техникаси ва вазиятлари ёрдамида яратилади. Ўқувчиларнинг фаолияти ўқувчилар билан ўқув жараёнида ўйин ҳаракатларидан ижодий фойдаланишга асосланган бўлиши керак, бу эса ўқувчиларнинг ёш хусусиятларидан келиб чиқадиган талабларини қондиради.
Ўйин техникаси ва вазиятлари ўқув машғулотларида қуйидаги асосий йўналишларда амалга оширилади:
· Дидактик мақсад ўқувчилар учун ўйин вазифаси шаклида белгиланади;
· Таълим фаолияти ўйин қоидаларига бўйсунади;
· Ўқув материали унинг воситаси сифатида ишлатилади, рақобат элементи ўқув фаолиятига киритилиб, дидактик вазифани ўйинга айлантиради;
· Дидактик вазифани муваффақиятли бажариш ўйин натижаси билан боғлиқ.
Синфда ўйин технологияларидан фойдаланишда қуйидаги шартлар бажарилиши керак:
1) ўйиннинг дарсдаги таълим мақсадларига мувофиқлиги;
2) маълум ёшдаги ўқувчилар учун мўлжалланганлиги;
3) синфда ўйинлардан фойдаланишда маълум меъёрга амал қилиш.

Ўйин технологияларидан фойдаланиш имкони мавжуд қуйидаги дарс турлари мавжуд:

1) ролли ўйинлар;
2) ўйин вазифаларини (дарс - мусобақа, дарс - мусобақа, дарс - саёҳат, дарс - КВН) қўллаган ҳолда ўқув жараёнини ўйинни ташкил этиш;
3) анъанавий дарсда таклиф қилинадиган вазифаларни ўқув жараёнида ўйин билан ташкил этиш;
4) ўйинни дарснинг маълум бир босқичида ишлатиш (бошланиши, ўртаси, охири; янги материал билан танишиш, билим, кўникмаларни мустаҳкамлаш, ўрганилган нарсаларни такрорлаш ва тизимлаштириш);
5) параллел ва ҳар хил синф ўқувчилари ўртасида ўтказилиши мумкин бўлган синфдан ташқари ишларнинг ҳар хил турлари (КВН, экскурсиялар, кечалар, олимпиадалар ва бошқалар).
Ўйин технологиялари таълим жараёнида муҳим ўрин тутади, чунки улар нафақат ўқувчилар фаолиятини жонлантиришга ёрдам беради, балки бошқа бир қатор функцияларни ҳам бажаради:
1) материалнинг ўзига хос хусусиятларини ҳисобга олган ҳолда тўғри ташкил этилганлиги, хотирани тарбиялайди, ўқувчиларда нутқ кўникмаларини ривожлантиришга ёрдам беради;
2) ўйин ўқувчиларнинг ақлий фаолиятини рағбатлантиради, мавзуга эътибор ва билимга бўлган қизиқишни ривожлантиради;
3) ўйин - ўқувчиларнинг ўз пассивлигини енгиб ўтиш усулларидан биридир.

2-амалий машғулот. Педагогик технологияларнинг илмий асослари. Научные основы педагогических технологий.

План:

1. 
   Философские основы педагогических технологий.
   
2. 
   Философские направления, школы и течения.