Ўзбекистон бадиий академияси камолиддин беҳзод номидаги миллий рассомлик ва дизайн институти

Материал ва асбоблар 
1. Эритмалар (растворител): этил спирти, ацетон
– синган сопол парча 
чокларини ёғсизлантириш учун ишлатилади. 

---

86 
2. Мўйқалам
– синган сопол парча чокларини чангдан ёки улардаги ортиқча 
лой қатламларини тозалаш учун ишлатилади. 
Амалий машғулотни олиб бориш усули. 
Елимлаш илшларини олиб боришдан аввал яна бир бор елимланадиган 
сирланган сопол парчаларни синчковлик билан кўздан кечириб, уларни 
яхши қуриганлигига, чоклардаги ёғлар спирт ёки ацетон билан 
йўқотилганлигига ишонч ҳосил қилиш лозим. Агар синган сопол бўлаклари 
янги тозаланган бўлса, у ҳолда чоклардаги чанглар мўйқалам ёрдамида 
тозаланади. Чунки елимлаш жараёнида кўз илғамайдиган даражадаги қолиб 
кетган чанглар сопол буюмини самарали тикланишига тўсиқ бўлиши 
мумкин.
Елим суртиш ва ёпиштирилган юзаларни бириктириш 
Сирланган сопол буюми парчаларини елимлаш ишларида, бошқа 
жараёнлар каби, сопол буюмларини таъмирлаш билан боғлиқ бўлган, 
сирланган сопол парчаларининг тузилиш хусусияти, буюмнинг сақланганлик 
ҳолати кўра турли усуллар билан ёндашувни тахмин қилади. 
Елимлаш усули бир қатор ўзининг турли кимёвий табиатига елимли 
таркибларни қўллашга асосланган бу жараёнлар билан боғлиқ бўлган айрим 
тушунчаларга тўхталиб ўтиш лозим.
Сопол буюмларини мустаҳкамлаш (тўйинтириш). Тўйинтириш 
ишларини олиб боришдан мақсад сопол буюларни мустаҳкамлигини 
ошириш, уни намлик ва турли атмосфера таъсирларидан ҳимоя қилишдан 
иборат. 
Сирланган сопол буюмни таъмирлаш. 
Сирланган сопол буюмларни 
таъмирлашдан олдин топилманинг мавжуд бўлмаган қисмларини махсус 
анжомлар яъани чизғич ҳамда циркуль ёрдамида топиб олинади. 
Топилманинг айлана юзасини топиш катта аниқликни талаб этади. Ҳар бир 
қилинган хато ўз ўрнида кейинги босқичларда учрайдиган муаммоларга 
сабаб бўлиши мумкин. Шунинг учун лойиха бажаришда тўғри ва аниқлик 

---

87 
билан ўлчам олиш жуда катта моҳирликни талаб этади. Юқорида таъкидлаб 
ўтганимиздек сопол буюмлари бизгача кўпинча бус-бутун бўлиб етиб 
келмайди. Шунинг учун биз топилмани эхтиёткорлик билан ўрганиб 
чиқишимиз мақсадга мувофиқдир.
Топилмани таъмирлашдан олдин махсус ўлчам асбоблар (чизғич, 
қалам, циркуль, махсус тароқ) ёрдамида топилманинг асл ҳолидан ўлчамлари 
олиниб (миллимитровка, ватман) қоғозига ўтказилади. 
Топилманинг асл ҳолидан ўлчамлари олиб бўлингандан сўнг 
топилманинг диаметрини циркул ёрдамида чизманинг маркази топиб 
олинади. 
Кейинги жараён чизманинг маркази топилгандан сўнг циркул ёрдамида 
топилманинг мавжуд бўлмаган қисмлари аниқлаб олинади. Кейин 
топилманинг мавжуд бўлмаган қисми учун қолиб тайёрланади.
(84-расм) 
Кейинги жараён топилмани бизга маълум бўлмаган қисмининг ўлчами 
топилгандан сўнг унинг ўлчамини махсус тахтача ёки қолиб олиш столига 
ўтказилади.