Ўзбекистон бадиий академияси камолиддин бехзод номидаги миллий рассомлик ва дизайн институти

Чуст дўппилари бадиий шакли ва кўриниши Ўзбекистоннинг барча 
ҳудудларида кенг тарқалган. У тўртқиррали шаклда, бурчаклари 
айланасимон. Унинг хусусияти шундаки, қора фонда “қалампир” ёки 
“бодом”нинг оқ иплар билан тикилган қуюқ нақши дўппининг ҳар тўрт 
бўлимида жойлашади, дўппининг ён чеккалари эса қатор “равоқ” нақши 
билан кашталанган. Ўзининг классик якунлигига кўра чуст дўпписи 
замонавий либослар билан ажойиб уйғунликни ташкил қилади, сўнгги вақтда 

---

46 
уни тўй ва бошқа маросимларга кийиш урф бўлди. Бундай дўппилар
Тошкент ва Хива эркаклари орасида кенг тарқалган. 
21
Фарғона мактабига доир Қўқоннинг “оқпар” номдаги турли хил 
дўппиларига қора мато фонида жуфт бодом шакли ва атрофига 
такрорланувчи учбурчак шаклга эга, тишсимон жияк тикилади. Андижонда 
яшил барқутга оқ нақшлар тикиш кенг тарқалган. Шунингдек, рангли бисер 
билан тикиш ва қўшимча рангли тошчалар ва стеклярусдан ҳам фойдаланиш 
шу ҳудудда тарқалган. Улар “зардўппи” ва “нозук” деб номланади. 
Дўппининг ҳар бўлими тўртқиррали юлдуз шаклида бирлашиб тикилади, бир 
бўлимида “бойўғли” қушининг шартли тасвири, иккинчисида услубий 
“қўнғиз” тасвирланиб, ажратиб тикилган кўзи яримайлана шаклидаги 
оёқчалари билан ажратилган.
Сурҳондарё ва Қашқадарёда думалоқ, қуббасимон кўринишдаги 
дўппилар, бир-биридан ўта фарқланадиган ёрқин иплар билан тикилган.
Қуббасимон шаклдаги Шаҳрисабз – Китоб дўппилари думалоқ 
андозали бўлиб, чокларини ёпиш учун гулли кашталар ишлатилган. Бундай 
андоза ечими Ўрта Осиёнинг кўпгина ҳудудларида қўлланилган. Лекин 
улардан фақат Шаҳрисабз – Китоб дўппиларида сақланиб қолган.
Шаҳрисабзда “кандаҳаёл”, “йўрма” ва ярим хоч “ироқи” чок турлари 
мавжуд. Шаҳрисабздаги “ироқи” чокли дўппилар ўзининг бадиий ечимига 
кўра Тошкент “ироқи”сидан фарқ қилади. Чок орқали эркин берилган 
геометрик ва ўсимликсимон нақшлар тўқ шойи фонида ёрқин доғ сифатида 
намоён бўлади. Бундай дўппилар ўзининг мураккаб ва бетакрор нақш 
композициялари, ранг – баранглиги билан ажралиб туради. “Гилам” 
дўппилар Шаҳрисабз ва Китобда кенг тарқалган турларидан бири 
ҳисобланади. Улар ўзига хос конуссимон шаклда бўлиб, ёрқин нақшлар ва 
ҳар хил мотивлар ўйғунлигини ўзида акс эттиради.
21
Богословская И., . Левтеева Л. Нақшин дўппилар сеҳри. Санъат. 1999. №1. 35-бет. 

---

47 
XIX аср Шаҳрисабз дўппиларининг колорити ранг–баранг ва юмшоқ 
тонлардан иборат. Ушбу ранглар шойини ўсимлик бўёқлар билан бўяш 
орқали олинади. Нақшларнинг ранглари яшил, сариқ, мовий ва қизғиш 
бўлган. Дўппининг устки қисми кўпинча шойи билан қопланиб, тўқ кўк ранг 
билан безатиларди. XIX аср охири XX аср бошларида анилин бўёқлар 
қўлланила бошланди ва ранглар анча ёрқин ҳамда кескин тус олди.
22