Zbekiston aloqa va axborotlashtirish agentligi toshkent axborot texnologiyalari universiteti

Kerakli asboblar va uskunalar: yoruq‘lik manbai, polyarizator va analizator o‘rnatilgan optik qurilma, analizatorning burilish burchagini o‘lchovchi moslama.

YORUQ‘LIKNING QUTIBLANISHI. QUTIBLANMAGAN

(TABIIY) VA QUTBLANGAN YORUQ‘LIK NURLARI
Maksvel sof nazariya asosida elektromagnit to‘lqinning mavjudligini ko‘rsatib berdi va shuningdek, bu to‘lqinlarning vakuumda tarqalish tezligi yoruq‘likning tezligi C=310⁸ m/s ga teng ekanligini aniqladi. Shunga asoslanib, Maksvel yoruq‘lik elektromagnit to‘lqindan iborat, nazariyasini yaratdi. Bundan tashqari, elektromagnit to‘lqindan iborat, nazariyasini yaratdi. Elektromagnit to‘lqinlarning ko‘ndalang to‘lqin ekanligi Maksvel nazariyasidan bevosita kelib chiqadi.

Gers xosil qilgan elektromagnit to‘lqinlar tarqalganda yoruq‘lik to‘lqinlariga xos bo‘lgan: qaytish, sinish, interferensiya, difraksiya qutblanish va boshka xossalarga ega bo‘lishi isbotlandi. Bu esa yoruq‘likning elektromagnit to‘lqin nazariyasi ob’yektiv nazariya ekanligini butkul isbotlab berdi.

Yoruq‘lik ko‘ndalang elektromagnit to‘lqindan iborat bo‘lib, vektorning xosil qilgan to‘lqini ko‘zning to‘r pardasiga yoki fotoemulsiyaga ta’sir qiladi. Binobarin, yoruq‘lik to‘lqini deyilganda, faqat vektor xosil qilgan to‘lqin tushuniladi (magnit ta’sir elektr ra’sirga nisbatan juda kichik).

Yoruq‘lik to‘lqini vektorning yo‘nalishiga qarab qutblangan va qutblanmagan yoruglik to‘lqinlariga bo‘linadi.

Tarqalish yunalishiga perpendikular bo‘lgan barcha yo‘nalishda vektori tebranishi teng ehtimolli bo‘lib, yoruq‘lik to‘lqini qutblanmagan , unga tabiiy yoruq‘lik to‘lqini deyiladi (1-rasm).

Xuddi shuningdek, odatdagi yoruglik manbaidan chiqayotgan yoruq‘lik nuri xam qutblanmagandir.

Qutblanmagan yoruq‘lik nurlari nikoli prizmasi, turmalin plastinkasi va polyarodlardan o‘tganda yassi-qutblangan yoruq‘lik nuriga aylanadi.

Yassi-qutblangan yoruq‘lik nuri deb, tebranish amplitudasi vaqt bo‘yicha bir tekislikda yotgan to‘lqinlarga aytiladi (2-rasm).

Qutblangan nur vektor va yoruq‘lik to‘lqinining tarqalish tezligidan o‘tuvchi tekislikka qutblanish tekisligi deyiladi (3-rasm).

Tabiiy yoruq‘likni qutblashga imkon beruvchi qurilmaga polyarizator deyiladi.

Yoruq‘likning qutblanganligi va qutblanmaganligini taxlil qilishda foydalaniladigan qurilmaga analizator deyiladi.

Bir vaqtning o‘zida yoruq‘likni qutblovchi qurilmaning o‘zidan xam polyarizator, xam analizator sifatida foydalanish mumkin.