Ўзбекистон алоқа ва ахборотлаштириш агентлиги тошкент ахборот технологиялари университети

Қалтисликнинг чекланши. Кўпинча "ўз-ўзини суғурталаш" деб аталадиган 
қалтисликни чекланишини билдиради. Ховузи бўлган меҳмонхонада 
қутқариш хизматини тузиш қалтисликни чеклаш усулларидан 
биридир. 
Қалтисликни тан олиш. Кўпинча "Ўз-ўзини суғурталаш" деб аталадиган 
қалтисликни тан олиш муайян риск борлигини "Тан 
олишдан" иборат. 
Эхтимол тутилган зарарлар урнини коплаш учун махсус маблағлар 
ажратилади. Масалан, ўтзорларни автоматик усулда суго
риш тизими 
ўрнатилган истирохат боганинг маъмурияти суғурта қогози
ни сотиб 
олмайди, балки қувур совуқда ёрилиб кетса, уни таъмирлаш учун пул тўплаб 
қўйишни афзал кўради. 
Рискни бошқага утказиш.
Рискнинг айрим турлари (лекин хаммаси эмас) 
суғурта компанияларига "ўтказилиши" мумкин. Суғуртанинг энг кўп 
тарқалган турларидан қуйидагиларни қайд қилиш мумкин:
• Тўлов қобилияти
• Мулк суғуртаcи.
• Тадбиркорлик фаолияти тўхтаб қолишдан суғурта. 
Тулов қобилияти суғуртаси. Бу бирор одамнинг мулкига зиён етказиш 
билан ёки компания ходимининг айби билан ёинки унинг мулки воситасида 

---

59 
бирор киши жарохат олган тақдирда етказилган зиён билан боғлиқ зарар 
ўрнини қоплашни кўзда тутади. Масалан, "Икбол" ошхонасининг доимий 
хўрандаси бу ерда тайёрланадиган ош (палов) ичига тушиб қолган тошни 
чайнаб юбориб, тишини синдириб олди. Ошхона мижози бўлган суғурта 
компанияси унга стомотолог ҳисоб вараги асо
сида товон тўлайди. 
Мулк суғуртаси. Мулк суғуртаси фирмани унинг мулки ўгирланиши ёки 
нобуд қилинишидан ҳимоя қилади. Бу суғурта тури корхонага кўрган 
зарари 
ўрнини қоплаш имконини беради.
Тадбиркорлик фаолияти тўхтаб қолишдан суғурта. Ёнгинлар ва табиий 
офатлар мулкнинг барбод бўлишига сабаб бўлибгина қолмай, улар
нинг 
оқибатлари тугатилгунга қадар корхона фаолиятяни тиклаш имконини 
бермайдиган қилиб қўйиши мумкин.
Юқорида таъкидлаганимиздек, аксарият холларда иқтисодий баҳолашлар ва 
бошқарув қарорлари кўп вариантли бўлиб, эхтимоллик характерига эга. Шу 
сабабли хато ва янглишишлар бу жараёнда табиий бўлганда, базибир нохуш 
холдир. Шундай шароитда менежер:
• рискдаги хавф эхтимолини;
• у хавф даражасини пасайтириш чораларини;
• эхтимол килинаётган зарарни коплаш йўлларини олдиндан ҳисоб-китобни 
қилиши лозим. Рискни бошқаришнинг мохияти ҳам ана шунда.
Хуш, зарар кўриш хавфини камайтириш ёки унинг олдини олиш мумкинми? 
Мумкин. Бунинг учун қуйидаги тадбир-чораларни амалга ошириш 
лозим(2.2.3-расм). 
2.2.3-расм.