Ўзбекистон алоқа ва ахборотлаштириш агентлиги тошкент ахборот технологиялари университети м. С. Сапаев У. Т. Алиев

Ўлчов трансформаторлари. Кучланиш ва ток трансформаторлари

Кўпинча катта ток ва кучланишларнинг ўлчаш ноқулай бўлади, чунки бунда ўлчаш асбобларини ясаш ва ишлатиш мураккаб бўлади. Ўзгарувчан токлар ва кучланишлар ўлчаш чегараларини кенгайтириш ва юқори кучланишдан ўлчаш асбобларини изоляциялаш учун ток ва кучланиш трансформаторлари мавжуд [1,5,12].

Ток трансформаторлари. Ток трансформаторлари катта қийматли (40Агача) токни кичик қийматли токга ўзгартириб беради ва бирламчи чўлғамдаги ҳар кандай ток қийматида иккиламчи чўлғамдаги ток қиймати 5Адан ошмайди.
Бирламчи чўлғамдаги токнинг қийматига кўра, улар 1 Адан 40 кАгача бўлган 40 градацияга эга. Иккиламчи чўлғам номинал токи 1А, 2А, 2,5А ва 5А бўлиши мумкин. Иккиламчи чўлғамлар бир нечта бўлиши мумкин. Схемада ток трансформатори 3.14– расмда кўрсатилган тарзда белгиланади.
Бирламчи чўлғам (Л₁-Л₂) бир ёки бир неча жуда катта кесимли симли ўрамлардан ташкил топади ва юклама занжирига кетма–кет уланади. Ток ўлчанадиган (U₁-U₂) иккиламчи чўлғам кичик кесимли симлардан кўп сонли ўрамли тарзда бажарилади ва кичик қаршиликга эга бўлган амперметр ёки бошқа асбоб ғалтагига кетма-кет уланади (ҳисоблагич, ваттметр ва ҳ.к ), яъни ток трансформатори қисқа туташувга яқин бўлган режимда ишлайди. Унинг магнит тизими мувозанатга эга эмас. Агар бирламчи чўлғамдаги ток ўзгарганида, иккиламчи чўлғам занжири узилса, яъни I₂=0 бўлса, I₁ камаймайди, у ҳолда магнит занжирида жуда катта магнит оқими ҳосил бўлади, бу ўзакни рухсат этилмайдиган қизишини келтириб чиқаради, хаёт учун хавфли ва иккиламчи чўлғам изоляциясини бузилишига олиб келади. Хавфсизликни таъминлаш учун ток трансформатори иккиламчи чўлғами ерга уланади. Ишлаётган ток трансформаторининг иккиламчи чўлғамларини ажратиб булмайди. U₁-U₂ занжирга асбоблар шундай уланадики, асбобдаги токнинг мусбат йуналиши назорат қилинадиган занжирдаги ток йўналиши билан мос тушиши керак.

3.14–расм. Ток трансформаторининг схемаси