Ўзбекистон ахборот технологиялари ва коммуникацияларни ривожлантириш вазирлиги

1.2. Халқаро ва зона ичи ахборот коммуникация технологиялари 
сохасида ўзгаришлар 
Магистрал тармоқнинг барча тугунлари бирламчи тармоқларнинг 
тузилишига мос холда: биринчи синфли, минтақавий тармоқнинг барча 
тугунлари иккинчи синфли, махаллий тармоқнинг барча тугунлари учинчи 
синфли тугунлар каби белгиланади. Тармоқ станцияларини тармоқ 
тугунларидан фарқи, мос келувчи бирламчи тармоқларнинг охирги 
нуқталари эканлигидир. Бирламчи тармоқнинг канал ва гурухли трактлари 
асосида иккиламчи тармоқлар ташкил қилинади. Уларнинг хар бирини 
коммутациялаш станциялари, коммутациялаш тугунлари, абонентнинг 
охирги қурилмалари ва иккиламчи тармоқ каналларининг йиғиндиси деб 
фараз қилиш мумкин.

---

14 
Иккиламчи тармоқлар электр алоқанинг турига боғлиқ холда телефон, 
телеграф, маълумотларни узатиш тармоғи, овозли эшшиттириш ва 
телевизион тармоқлари деб ном олган. Иккиламчи тармоқлар асосида 
умумдавлат алоқа тизимлари ташкил қилинади (масалан, умумдавлат 
телефон алоқа тизимлари). Иккиламчи тармоқларнинг электр алоқа 
каналлари, хабар турига боғлиқ холда ( масалан, линияга) телефон алоқа 
канали, телеграф алоқа канали, маълумотларни узатиш канали деб 
номланади, шунингдек иккиламчи тармоқни турига боғлиқ холда (канал 
қайси бирига тегишли бўлса) шахарлараро, минтақавий ёки махаллий деб 
аталади. Иккиламчи тугунлар ва станциялар биргаликда, бирламчи 
тармоқларнинг мос келувчи тугунлари ва станцияларида жойлашади. 
Маълумотларни узатишда фойдаланиладиган сигналлар вақт давомида 
ўзгариб турувчи электр қувват, кучланиш ёки токни ифодалайди. 
Сигналларнинг оний кучланиш ёки ток қийматларининг ўзгариши 
узатилаётган маълумотлар билан бир хил бўлади. 
Сигналлар ва халақитларнинг узатиш каналлари ва трактларининг 
турли нуқталаридаги кучланиш (ток) қийматлари пиковольт (пикоампер)дан 
ўн вольт (ампер)гача катталикка эга. Ўлчанаётган ва ҳисобланаётганда дуч 
келадиган ток қувватлари пиковаттнинг улушларидан бир бутун ваттгача 
катталикка эга бўлади. Қийматлари кенг диапазонда (у миллиметрдан 
миллион километргача узунликдаги диапазондан кенг) жойлашган 
катталикларни ўлчаш ва ҳисоблашни осонлаштириш учун, ўлчаш ва 
ҳисоблаш натижаларини солиштириш учун кўпайтириш ва бўлиш амаллари 
мос равишда қўшиш ва айириш амаллари билан алмаштирилади, ваттлар, 
вольтлар ва амперлар (ёки уларнинг улушлари)да ифодаланган қувват, 
кучланиш ва ток катталиклари ўрнига бу катталикларнинг ҳисоблаш учун 
қабул қилинган шартли катталикларга нисбатининг логарифмларидан 
фойдаланилади. Логарифмик кўринишда ифодаланган нисбий бирликларни 
узатиш сатхлари дейилади. Бир хил ишорали катталиклар нисбатининг ўнли 
логарифмларини ифодаловчи узатиш сатхлари децибеллар (дБ) да ўлчанади, 

---

15 
бир хил ишорали катталиклар нисбатининг натурал логарифмларини 
ифодаловчи узатиш сатхларини эса неперлар (Нп) да ўлчанади. Ҳозирги 
пайтда децибеллардан фойдаланиш қабул қилинган.
Узатиш сатхларининг қуйидаги турлари мавжуд: 
қувват бўйича: 
р
нқ
=10
lg
o
x
W
W
, 

Б ёки
р
нқ
=
2
1
1n
o
x
W
W
, Нп; (1.1) 
кучланиш бўйича:
р
нк
=20
lg
o
x
U
U
, 

Б ёки
р
нк
=1n
o
x
U
U
, Нп; (1.2) 
ток бўйича: 
р
нт
=20