Ózbekistan respublikasi joqari va orta arnawli bilimlendiriw ministirligi berdaq atindaĝi qaraqalpaq mámleketlik universiteti

2. Ólshew quralları metrologik kórsetkishleri nátiyjelerine tásir etiwshi faktorlar
Ólshew dep, sonday salıstırıw, ańǵarıw, anıqlaw procesine aytıladıki, ol jaǵdayda ólshenerlik shama fizikalıq eksperiment járdeminde, tap sol túrdegi, birlik retinde qabıl etilgen muǵdarı menen óz-ara salıstırıladı.
Ólshew processi - bul salıstırıw eksperimentini ótkeriw procesi bolıp tabıladı (salıstırıw qanday usılda bolmaydıin).
Ólshew usılı bolsa - bul fizikalıq eksperimentning anıq belgili struktura járdeminde, ólshew quralları járdeminde hám eksperiment ótkeriwdiń anıq jolı, algoritmı járdeminde atqarılıwı, ámelge asırılıwı usılı bolıp tabıladı.
Ólshew ádetde ólshewden gózlengen maqsetti (ızlenip atırǵan shamanı ) anıqlawdan baslanadı, keyin bolsa sol shamanıń xarakterin analiz qılıw tiykarında tikkeley ólshew ob'ekti (ólshenerlik shama ) anıqlanadı. Ólshew jaraeni járdeminde bolsa sol ólshew ob'ekti tuwrısında informatsiya payda etinadi hám aqır-aqıbetde birpara matematikalıq qayta islew jolı menen ólshew maqseti haqqında yamasa ızlenip atırǵan shama haqqında informatsiya (ólshew nátiyjesi) alınadı.
Ólshew nátiyjesi - ólshenip atırǵan shamanıń san ma`nisin ólshew birligine kóbeymesi jol menende ańlatpalanadı.
X=n[x], bul jerde X - ólshenerlik shama ;
n - ólshenip atırǵan shamanıń qabıl etilgen ólshem birligindegi san ma`nisi; [x]- ólshew birligi.
Ólshew qa’teligi - ólshew nátiyjesin anıq (haqıyqıy ) bahadan chetlashuvini (iyiwuvini) ańlatiwshı ólshewdiń sapa kriteryası.
Ólshew qa’telikleri túrli sebeplerge kóre túrlishe kóriniste kórinetuǵın bolıwı múmkin. Bul sebepler qatarına tómendegilerdi kirgiziwimiz múmkin:

• 
  ólshew jardeminden paydalanıwda onı sazlawdan yamasa sazlaw dárejesin jılısıwınan kelip shıǵıwshı sebepler;
  
• 
  ólshew ob'ektin ólshew ornina (pozitsiyasiga) ornatıwdan kelip shıǵıwshı sebepler;
  
• 
  ólshew qurallarınıń shınjırında ólshew maǵlıwmatın alıw, saqlaw, ózgertiw hám usınıs etiw menen baylanıslı sebepler;
  
• 
  ólshew quralı hám ob'ektine salıstırǵanda sırtqı tásirinler (temperatura yamasa basımdıń ózgeriwi, elektr hám magnit maydanlarınıń tásiri, túrli terbelisler hám taǵı basqalar ) den kelip shıǵıwshı sebepler;
  
• 
  ólshew ob'ektiniń qásiyetlerinen kelip shıǵıwshı sebepler;
  
• 
  operatordıń ilmiy tájriybesi hám jaǵdayına baylanıslı sebepler hám sol sıyaqlılar.
  

Ólshew qa’teliklerın kelip shıǵıw sebeplerin analiz qılıwda bárinen burın ólshew nátiyjesine salmaqlı tásir etiwshılerin anıqlaw kerek boladı.
Metrologik ámeliyatda ólshewlerdi ótkeriwde ólshew nátiyjelerine tásir etiwshi bir qatar faktorlardı esapqa alıw kerek. Bul ólshew ob'ekti hám predmeti, ólshew quralı hám ólshew shártleri.
Ólshew ob'ekti - jaqsılap úyreniliwi kerek. Eger zattıń qısıqlıǵı ólshenerlik bolsa, sırtqı shawqım (tábiy processler, sanaat aralasıwı hám basqalar ) tásirisiz, ólshew ob'ekti biygana zatlardan taza bolıwı kerek. Ob'ekttiń ózinde ishki zatlar bolmawi kerek; aralasıw (ólshew ob'ektiniń ózi islewi).
Ólshew sub'ekti, yaǵnıy operator, nátiyjege " jeke" ólshew waqtın, sub'ektivlikning elementin keltiredi. Bul operatordıń ilmiy tájriybesine, sanitariya -gigienik \ jumıs sharayatlarına, psixofiziologikalıq jaǵdayǵa hám ergonomik talaplardı esapqa alıwǵa baylanıslı.
Ólshew usılı. Kóbinese hár qıylı usıllar menen birdey ólshem degi ólshew hár qıylı nátiyjelerdi beredi, olardıń hár biri óziniń kemshilikleri hám abzallıqlarına iye. Operatordıń uqıpı nátiyjelerdi tiyisli tárzde buzatuǵın faktorlardı joq etiw yamasa esapqa alıwdan ibarat. Eger ólshew nátiyjege tásir etiwshi hár qanday omilni istisno etetuǵın yamasa qatlamytuǵın tárzde ámelge asırilmasa, ol halda bir qatar jaǵdaylarda tiyisli ońlaw kiritiledi.
Ólshew quralınıń ólshenerlik bahaǵa tásiri kóbinese ózinde tásir etiwshi faktor retinde kórinetuǵın boladı, mısalı, ólshew elektron kúsheytgishleriniń ishki shawqımı.
Taǵı bir faktor - bul ólshew quralınıń inertsiyasi. Birpara ólshew quralları turaqlı túrde joqarı yamasa turaqlı tómen kórsetkishlerdi beredi, bul islep shıǵarıw nuqsanınıń nátiyjesi bolıwı múmkin.
Ólshew sharayatları tásir etiwshi faktor retinde átirap -ortalıq temperaturası, ızǵarlıq, atmosfera basımı, elektr tarmaǵındaǵı kernew hám basqalardı óz ishine aladı. Ólshew sharayatları - temperatura ólshew nátiyjesi ushın úlken áhmiyetke iye, sol sebepli ólshewler alıp barılatuǵın temperatura mudamı ólshew úskenesiniń pasportında kórsetiledi: 18-20 dáreje Tsel'siy. Eger temperatura tómen yamasa odan joqarı bolsa, ol jaǵdayda temperatura ózgeriwi ushın sazlaw ámelge asıriladı.
Bul faktorlardı esapqa alıw qátelerdi saplastırıw hám o'lchangan bahalarǵa ońlawlar kirgiziwdi óz ishine aladı.