Ӛзбекистан Республикасы жоқары ҳәм орта арнаўлы билим министрлиги Қарақалпақ мәмлекетлик университети

Бетон араласпасыныӊ техникалық қәсийетлери.
Бетон ҳәм темирбетон 
конструкциялар таярлаўда бетон араласпасыныӊ қулай жайласыўшаӊлығы ямаса қулай 
қәлиплениўшеӊлиги үлкен әҳмийетке ийе. Бунда бетон араласпасы таӊланған 
тығызластырыў усылында, бир тегислигин сақлаған ҳалда, қәлипке жақсы (толық) 
жайласыўы нәзерде тутылады. Бетон араласпасыныӊ қулай жайласыўшаӊлығын оныӊ 
ҳәрекетшеӊлиги, бикрлиги (Ж) ҳәм байласыўшаӊлығы арқалы анықлаў мүмкин. Бетон 
араласпасыныӊ ҳәрекетшеӊлиги араласпаныӊ структуралық беккемлигине, бикрлик 
араласпаныӊ динамикалық ағыўшаӊлығына (вязкост) ҳәм байланысыўшаӊлық болса 
араласпаныӊ суў услаўшылық қәбилетине байланыслы болады. 
Бетон араласпасыныӊ суў услаўшылық қәбилети қурғақ ыссы ықлым шараятында 
бетонлаў жумысларын алып барыўда үлкен әҳмийетке ийе. 
Ҳәрекетшеӊлик.
Бетон араласпасыныӊ ҳәрекетшеӊлиги оныӊ жеке ӛзиниӊ массасы 
тәсиринде ҳәрекетлениўин билдиреди ҳәм конус шӛгиўи (ОК) менен см да анықланады (13.1, 

---

79 
а-сүўрет). Бетон араласпасыныӊ конус шӛгиўи еки мәрте ӛткизилген тажрийбелер 
нәтийжелериниӊ орташа арифметикалық муғдары менен ӛлшенеди. 
Конус шӛгиўи бийиклиги 300, үстинги тийкарыныӊ диаметри 100 ҳәм тӛменги 
тийкарыныӊ диаметри 200 мм болған кесик конус формасындағы түпсиз металл қәлип 
жәрдеминде анықланады. Конус иши алдыннан ығалланған болып, бетон араласпасы ҳәр 
бири 10 см бийикликте болған үш қатлам менен толтырылады. Ҳәр қайсы қатлам диаметри 
16 ҳәм узынлығы 600 мм ҳәм ушы домалақ полат таяқша менен 25 мәрте саншып 
тығызластырылады. Қәлип кӛтерилгеннен кейин, пайда болған бетон конус жеке ӛзиниӊ 
массасына қарай шӛгеди ҳәм усы шӛгиў муғдары бетон араласпасыныӊ конус шӛгиўин 
билдиреди. Егер бетон араласпасыныӊ конус шӛгиўи нолге теӊ болса, оныӊ қулай 
жайланыўшаӊлығы бикрлик пенен анықланады. 
Бикрлик. 
Бетон араласпасыныӊ бикрлиги алдыннан қәлипке қуйып таярланған бетон 
араласпасы конусыныӊ тығызласып, тегис ҳалатқа келгенге шекем сарып болған ўақыт 
(секундта) пенен анықланады. (13.1, б-сүўрет).