Ӛзбекистан Республикасы жоқары ҳәм орта арнаўлы билим министрлиги Қарақалпақ мәмлекетлик университети

7.1-
кесте
 
Ҳаўада қатыўшы ҳәкке қойылған техникалық талаплар 
Кӛрсеткишлер 
Калцитли ҳәк 
сортлары 
Магнезиаллы ҳәм 
доломитли ҳәк 
сортлары 
Гидратлы ҳәк 
сортлары 
1 
2 
3 
1 
2 
3 
1 
2 
3 
Актив СаО

МgО муғдары 
90 
80 
70 
85 
75 
65 
67 60 
50 
Сӛнбеген бӛлекшелер муғдары 
7 
11 
14 
10 
15 
20 
- 
- 
- 
Ҳәкти тасыў, сақлаў ҳәм ислетиў. 
Сӛндирилмеген донадор ҳәк темир жол вагонлары 
ҳәм автосамосвалларда тӛгилген ҳалда тасылады. Бунда ҳәкти ығаллылық тәсиринен сақлаў 
зәрүр. Ҳәк пушонка ҳәм порошок ҳәк жипс жабылатуғын металл контейнерлерде, арнаўлы 
полиэтилен үлкен қапларда ҳәм битумланған ямаса майланған қағаз қапларда тасылады. Ҳәк 
араласпасы арнаўлы кузовлы автосамосвалларда, ҳәк сүти болса автоцистерналарда 
тасылады. 
Ҳәк пушонканы қурылыс майданларындағы складларда қапларға жайластырып қысқа 
мүддет сақлаў мүмкин. Ҳәк кипелканы қурылыс майданларында үсти жабық ҳалда узақ 
мүддет сақлаў ҳәм зәрүрлик болғанда оннан ҳәк араласпасы таярлаў мүмкин. Порошок ҳәкти 

---

54 
бир айдан артық сақлаў мүмкин, кери жағдайда ҳаўадағы ығаллылық тәсиринде активлиги 
әсте-ақырын кемейеди. 
Ҳаўада қатыўшы ҳәк керамикалық гербиш ҳәм блоклар териўде, сыбаўшылықда 
ислетилетуғын қурамалы ҳәм әпиўайы араласпалар таярлаўда, бояў қурамлары ушын 
байланыстырыўшы сыпатында ислетиледи. 
Ҳаўада қатыўшы ҳәк ығаллылық ҳәм суў орталығына шыдамсызлығы себепли ол 
тийкарындағы араласпалар ҳәм буйымларды фундаментлер қурыўда, жаўын-шашын 
тәсиринде болатуғын орынларда ислетиў мақсетке муўапық емес. 
Ҳаўада қатыўшы түйилген ҳәк ҳәм ҳәк пушонка тийкарында ҳәк пуццоланлы ҳәм ҳәк-
шлаклы гидравликалық байланыстырыўшылар ислеп шығарылады. 
Ҳәк-шлаклы байланыстырыўшылар даналы домна шлакы ҳәм ҳаўада қатыўшы ҳәкти 
(20-30%) биргеликте майдалап түйип алынады. Байланыстырыўшыныӊ
 
қатыў процессин 
жақсылаў ушын қурамына 3-5% гипс қосылады. Бундай байланыстырыўшылар нормал 
шароитда әсте қатады, бирақ ыссы ығал ҳаўа менен исленгенде қатыўы тезлеседи. 
Ҳәк-пуццоланлы байланыстырыўшылар ҳәк ҳәм актив минераллар-трепел, опока, 
диатомит, глиеж ҳәм басқаларды биргеликте
 
порошок ҳалына келтирип алынады. Ҳәк-
шлаклы ҳәм ҳәк-пуццоланлы байланыстырыўшылар тийкарындағы араласпа ҳәм бетонлар 
ығаллылыққа ҳәм азмаз суўлы орталыққа шыдамлы, бирақ суўыққа шыдамлылығы тӛмен 
болады. 
Ҳаўада қатыўшы ҳәктиӊ үлкен бӛлеги силикат гербиши ҳәм блоклары, геўек, жеӊил 
ҳәм аўыр силикат бетонларын таярлаўда ислетиледи. Ҳаўада қатыўшы ҳәкти тасыў, сақлаў 
ҳәм ислетиўде техника қәўипсизлиги илажларына әмел қылыў зәрүр, себеби ҳәк 
байланыстырыўшысы ишқорий орталық болып, терини, дем алыў ағзаларына кери тәсир 
етиўи мүмкин.