Ӛзбекистан Республикасы жоқары ҳәм орта арнаўлы билим министрлиги Қарақалпақ мәмлекетлик университети

Карбонатлар топарына
калцит, доломит ҳәм магнезит киреди. 
Калцит (CaCO
3
) реӊсиз ямаса ақ, қосымшалар болса күл реӊ, сары, ҳаўа реӊли минерал 
болып, тығызлығы 2,7 г

см
3
, қаттылығы 3. 
Доломит (СaCO
3
.
MgCO
3
) реӊсиз ямаса ақ, сарғыш ҳәм қоӊыр реӊли минерал. 
Тығызлығы 
2,8 
г

см
3
, 
қаттылығы 
3-4. 
Доломит 
магнезиал 
ҳәм 
доломитли 
байланыстырыўшылар ислеп шығарыўда шийки зат есапланады. Ол кесилип блоклар 
ҳалында ҳәм майдаланып бетон ушын ири толтырыўшылар сыпатында ислетилиўи мүмкин. 
Магнезит (MgCO
3
) реӊсиз, ақ, күл реӊ, сары, жигер реӊ минерал болып, тығызлығы 3,0 
г

см
3
, қаттылығы 3,5-4,5. Магнезит 1500-1650
0
С күйдирилип жоқары температураға 
шыдамлы материаллар (гербиш, блок) ҳәм 750-800
0
С күйдирилип магнезиал 
байланыстырыўшы алынады. 

---

21 
Гилтопырық минераллар топарына
каолинит, гидрослюдалар, монтмориллонитлер 
киреди. 
Каолинит (Al
2
O
3
.
2SiO
2
.
2H
2
O) ақ, қоӊыр ямаса жасыл араласқан реӊли минерал болып, 
тығызлығы 2,6 г

см
3
, қаттылығы 1. Каолинит дала шпатлары, слюдалар ҳәм басқа силикатлар 
уныраўынан пайда болады. Ол каолинли гилтопырықлар тийкарын қурайды. 
Гидрослюдалар слюда ҳәм дала шпатларыныӊ жемирилиўинен пайда болады. 
Гидрослюда температура тәсиринде кӛпшитилгенде кӛлеми 20 мәрте ирилеседи ҳәм пайда 
болған вермикулит геўек жынысы жеӊил бетонға толтырыўшылар сыпатында ислетиледи. 
Монтмориллонит шӛгинди жыныслардыӊ, соныӊ ишинде гилтопырықлардыӊ тийкарын 
қурайды. 
Сулфатлар топарына
гипс ҳәм ангидрит киреди. 
Гипс (CaSO
4
.
2H
2
O) ақ, қосымшалар болса ҳаўа реӊ, сары, қызыл кӛринистеги минерал. 
Тығызлығы 2,3 г

см
3
, қаттылығы 2. Гипс қурылыс ҳәм қуйма гипс байланыстырыўшысын 
ислеп шығарыўда шийки зат есапланады. 
Ангидрит (CaSO
4
) ақ, күл реӊ, пушти, аш ҳаўа реӊ жылтырақ минерал. Тығызлығы 3,0 
г

см
3
, қаттылығы 3-3,5. Ангидрит минерал байланыстырыўшы ислеп шығарыўда шийки зат 
болады. 
Шӛгинди жыныслар қатламлылығы менен характерленеди. Қатламланбаған жыныслар 
текстурасы болса тәртипсиз характерде болады.