Ӛзбекистан Республикасы жоқары ҳәм орта арнаўлы билим министрлиги Қарақалпақ мәмлекетлик университети

Қатронның қәсийетлери.
Тас кӛмир қатронның тығызлығы орташа 1,25 г

см
3
. 
Қовушоқлиги
қурамында майлар ҳәм смолалар кӛбейиўи есабынан кемейеди. Қатронлар 
жумсаў температурасы қыйын жумсайтуғын битумларға салыстырғанда кем болады. 
Қатронлардың атмосфера орталығына шыдамлылығы нефт битумларына қарағанда 
тӛмен болады. Қатронлар қурамында кӛп муғдарда тойынбаған углеводородлардың болыўы 
суў, кислород ҳәм қуяш жақтылығының ултрафиолет нурлары тәсиринде ўақыт даўамында 
ескереди. Олар қурамынан майлардың пуўланыўы, фенол бирикпелериниң суўда азмаз 
жуўылыўы қатронлар ескериўин тезлестиреди. Ескериў нәтийжесинде қатрон морт ҳәм 
гидрофоблик қәсийети пәсейген болады. 
Қатронлардың биологиялық орталықларға шыдамлылығы битумлы байланыстырыўшы 
затларға салыстырғанда жоқары болады. Қатронлар қурамында фенол (карбол кислоталар) 
болыўы оларға бактерицидлик қәсийетти береди. Қатрон тийкарында алынған пек 

---

155 
зәҳәрлеўши зат болғаны ушын ислетиўде қәўипсизлик техникасы арнаўлы қағыйдаларына 
әмел қылыў зәрүр. 
Қадағалаў сораўлары
1. Битумның жумсарыў температурасы қайсы әсбап жәрдеминде анықланады? 
2. Битумның созылыўшаңлығы қайсы әсбап жәрдеминде анықланады? 
3. Қатронлы байланыстырыўшылардың қандай қәсийетлери бар? 
 
23-тема. Тӛбе ушын ҳәм гидроизоляция материаллары 
 
Таяныш сөзлер:
 
рубероид, пергамин, шийша рубероид, гидроизол-асбест, металлизол-
алюминий, бризол-нефт битумы, изол-битум, тол-тери, орама материал, мастикалар, 
газоасфальт битум.
 
Жоба: 
23.1 Орама гидроизоляция материаллары 
23.2 Гидроизоляция мастикалары 
23.3 Асфальтли араласпалар ҳәм бетонлар 
23.1 Орама гидроизоляция материаллары 
Гидроизоляция материаллары беккемлик, деформативлик, ыссыға шыдамлылық, 
биологиялық ҳәм химиялық орталықларға шыдамлылық, суў ӛткизбеўшилик ҳәм басқа 
қәсийетлерге ийе болыўы керек. 
Битум ҳәм қатрон тийкарында алынған гидроизоляция материаллары 4500-5000 жыл 
алдын Мыср ҳәм Месопотамияда эҳром, мавзолей, бассейнлерди, канал ҳәм 
гидротехникалық иншаатларды гидроизоляциялаў ушын ислетилген. 
Тӛбе ушын орама материаллар гидроизоляция материаллары есапланады, имарат ҳәм 
иншаатлардың ең жуўапкершиликли бӛлегине ислетиледи. 
Орама гидроизоляция материаллар тийкарында тӛбе бир-неше қатламлардан ибарат 
болып, астыңғы қатламларға қапламасыз, ең үстиңги қатламына болса қапламалы түрлери 
қолланылады. Ең үстиңги қатламға ислетилетуғын орама материал сыртқы тәрепине ири 
даналы (К), майда даналы (М) ямаса порошоклы (П) минераллар (қум, майдаланған тас) 
себиледи. Буннан тысқары теңге тәризли сеппели орама материаллар да ислеп шығарылады. 
Орама гидроизоляция материаллары тийкарлы ҳәм тийкарсыз түрлерге бӛлинеди. 
Тийкарлы материаллар техникалық картон, асбест картон, шийша тоқыма ҳәм тоқыма емес 
матоси ҳәм басқаларды битум ямаса қатрон менен ислеў берип таярланады. Тийкарсыз орама 
материаллар микрокомпозицион болып, битум ямаса қатрон байланыстырыўшылар,
 
порошок толтырғыш (минерал ямаса резина порошогы) ҳәм модифицирлеўши қосымшалар 
(антисептик, пластификатор ҳәм стабилизаторлар) араласпасын белгили қалыӊлықта 
прокатлап таярланады.