Ӛзбекистан Республикасы жоқары ҳәм орта арнаўлы билим министрлиги Қарақалпақ мәмлекетлик университети

15.2 Бетонныӊ арнаўлы тҥрлери 
15.2.1 Гидротехникалық бетон 
Гидротехникалық бетон турақлы түрде суўлы орталықта ислейтуғын бетон ҳәм 
темирбетон конструкциялар таярлаўға мӛлшерленген болып, беккемлиги, суў ӛткизбеслиги, 
киришиши, агрессив орталықларға шыдамлылығы ҳәм ыссылық ажыратыўы бойынша 
талапларға қатаӊ жуўап бериўи шәрт. 
Гидротехникалық сооружениелерде бетон сыртқы ҳәм ишки қатлам ушын түрли 
структураларда болады. Сыртқы қатламдағы бетон турақлы түрде суў менен ығалланып-
кеўип, музлап-ерип турыўы мүмкин. Бул ҳалат дәрья, теӊиз портларында, тўғонларда, 
электростанция, металлургия ҳәм химия санааты айланба суўларын суўытатуғын 
градирняларда болып ӛтеди. Сыртқы қатламда ислетилетуғын гидротехникалық бетон 
жоқары сапалы цемент, майда ҳәм ири толтырғышлар, минерал ҳәм полимер сиртактив 
қосымшалар қосып, бетон қурамын рационал таӊлап, бетон таярлаў процесслерине толық 
әмел қылған ҳалда алынады. Цемент қурамына киритилген гидравликалық қосымшалар 
бетонныӊ агрессив орталықларға шыдамлылығын асырады ҳәм ыссылық ажыратыўын 
кемейттиреди. Цемент массасына салыстырғанда 0,2-1% муғдарда гидрофоб, дифил 
қосымшалар ҳәм суперпластификаторларды киритиў гидротехникалық бетонныӊ 
гидрофизикалық қәсийетлерин жақсылайды. 
Қысылыўдағы беккемлик шегарасына қарай гидротехникалық бетон М100-М400 
маркаларда болады. Бетонныӊ маркасы 180 суткада анықланады. 
Гидротехникалық сооружениелердиӊ массив ишки қатламы сыртқы қатлам сыяқлы 
қурамалы ықлым шараятында ислемейди. Ишки қатлам бетоны ыссылықты кем ажыратыўы 
зәрүр, кери жағдайда массив конструкцияларда температура парқынан ишки зорығыў ҳәм 
нәтийжеде жарықлар пайда болады. Ишки қатлам бетоны шлакли портланцемент ҳәм 
пуццоланлы портландцемент тийкарында таярланса, ыссылық ажырап шығыўы кескин 

---

104 
кемейеди ҳәм бетон коррозия орталықларына шыдамлы болады. Ишки қатлам ушын 
бетонныӊ маркасы М100, М150 болса жетерли, суў ӛткизбеслиги болса W2, W4 болады. 
Гидротехникалық бетон суў ӛткизбеўшилик бойынша W2-W12 маркалары болады. 
Гидротехникалық бетон суўыққа шыдамлылығы бойынша тӛмендеги маркаларға бӛлинеди: 
/100, /150, /200, /300, /400, /500. 
Бетонныӊ турақлы түрде суў музлап-ерийтуғын қатламлардағы суў сиӊдириўшеӊлиги 
масса бойынша 5%, басқа қатламлар ушын болса 7% тен аспаслығы керек. 
Гидротехникалық бетонныӊ сызықлы киришиши, ҳаўаныӊ салыстырмалы ығаллығы 
60%, температурасы 18
0
С болғанда, 28 сут 0,3 мм

м ҳәм 180 сут 0,7 мм

м дан аспаслығы 
керек. Суўлы орталықта исиниўи 28 сут-0,1 мм

м, 180 сут-0,3 мм

м ден аспаслығы шәрт.