Ӛзбекистан Республикасы жоқары ҳәм орта арнаўлы билим министрлиги Қарақалпақ мәмлекетлик университети

34.4-кесте 
Частоталар классификацияси 
Частота диапазони 
номи 
Частота диапазони 
белгиси 
Частоталар орташа 
арифметик муғдары, Гц 
Тӛмен жийиликли 
Н 
63; 125; 250 
Орташа жийиликли 
С 
500; 1000 
Жоқары жийиликли 
В 
2000; 4000; 8000 
Акустикалық материаллар салыстырмалы қысылыўы бойынша қаттиқ, бикр, ярым бикр 
ҳәм жумсақ скелетли турларда болады. Ярым бикр ҳәм жумсақ акустикалық материаллар 
ўзининиг хусусий эластик деформацияси есабынан даўысты кўпроқ ютиш хусусиятига ийе 
болады. 
Бикр акустикалық материалларга жеӊил бетонлар, фибролит, ксилолит ҳәм ш.к. киреди. 
Минерал пахта, шийша пахта ҳәм полимер тийкарындағы плиталар, ағаш-талшықлы 
плиталар ҳәм қурамында асбест болған материаллар ярым бикр скелетли буйымлар 
саналади. Полиуретан поропласти, поливинилхлорид, кӛбикпластлар жумсақ скелетли 
акустикалық материаллар қаторига киреди. 
Акустикалық материаллар оловга муносабати жиҳатидан жанбайтуғын, қыйын 
ѐнадиган ҳәм ѐнадиган материалларга бӛлинеди. 
Акустикалық материаллар формасына ҳәм кӛринисига нисбатан даналы (блоклар, 
плиталар), орама (матлар, полосали қистирмалар), титилган (пахта, ӛсимлик момиғи) ҳәм 
сочилувчан (керамзит, вермикулит, перлит, домна шлаки). 
Акустикалық материаллар намли ҳәм биологиялық актив орталықларға шыдамлы ҳәм 
санитария-гигиена талабларини қониқтириши мақсетке муўапық. 
Акустикалық материаллар ҳәм буйымларды ислетилиў тараўсига кўра, структурасы 
ҳәм қәсийетлерине нисбатан даўыс 
жутыўшы
ҳәм даўыс изоляциясы түрлерине бўлиш 
мүмкин. 
34.4.1 Даўыс жутыўшы материаллар 
Даўыс 
жутыўшы
матераллар ҳәм буйымлар жәмийетлик ҳәм санаат имаратларыда 
шовқинни кемейттириў ушын ислетиледи. олар кино-концерт заллари, аудиториялар, теле 
ҳәм радиостудия 
бөлмелер
ида арнаўлы акустикалық шароит яратиш, шовқин пайда етип 
ислейтуғын 
ускуналар 
шовқинини 
кемейттириў 
мақсетинде 
даўыс 
жутыўшы
конструкциялар таярлаўда қолланылады. 
Материаллардыӊ даўыс ютиш хусусияти 

-даўыс ютиш коэффициенти билан 
баҳоланади. Даўыс ютиш коэффициенти материал юзаси арқалы ютилган, яғный 
қайтарилмаган даўыс энергиясын Е
юm, 
ўақыт бирлигида материалга туўры келедиган даўыс 
энергияси улыўма муғдарына Е
туш
қатнасы билан ӛлшенеди, 

---

224 

=Е
юm

Е
туш
Бир жыныслы даўыс 
жутыўшы
(геўек) материалда даўыс энергияси қовушоқ 
ишқаланиш нәтийжесинде энергиясын йўқотиш, геўек дийўаллари ҳәм ҳаўа ўртасидаги 
ыссылық алмашинуви, идеал болмаған эластик скелетда пайда болатуғын релаксация 
процесслери себепли ютилади. 
Даўыс ютиш коэффициентини арнаўлы камера ямаса интерферометр әсбабы 
жәрдеминде анықланады. 
Даўыс ютиш коэффициенти даўыс тутиш бурчаги частотасига байланыслы болады. 
материалдыӊ даўыс ютиши геўек структурасыга байланыслы болып, геўекликнинг кӛлеми 
ҳәм геўекларнинг ӛз-ара туташганлиги үлкен ахамиятга эгадир. Соныӊ ушын даўыс 
жутыўшы
материаллар ашық геўекли, раўажланған тармоқли тутасқан геўекли ҳалда ислеп 
чиқарилиши мақсетке муўапық. Геўеклар оптимал ӛлшеми 0,1-1мм. Ири геўеклар тӛмен 
жийиликли даўысларни ютади. 
Акустикалық материалдыӊ намланиши барлық частота диапазонлари бойынша даўыс 
ютиш коэффициентини кемейттиреди. 
Даўыс 
жутыўшы
материаллар частота диапазонларида даўыс ютиш коэффициенти 
бойынша классларга бӛлинеди: биринши класс-0,8 дан жоқары, екинши-0,8 дан 0,4 гача ҳәм 
учинчи класс-0,4 дан 0,2 гача. 
Нәтийжели даўыс 
жутыўшы
материалларга минерал ҳәм шийша талшықлы плиталар, 
гипс тийкарындағы буйымлар мысал болады.