Ӛзбекистан Республикасы жоқары ҳәм орта арнаўлы билим министрлиги Қарақалпақ мәмлекетлик университети

31.2 Ағаштыӊ дҥзилиси 
Терек тамыр, дене ҳәм шох-шабба бӛлимлеринен ибарат болып, олардыӊ кӛлеми 
теректиң түрине байланыслы болады. Теректиң дене бӛлеги 60-90% ти қурап, санаатда қайта 
ислеў әҳмийетине ийе. Ағаштыӊ макроструктурасын әпиўайы кӛз ямаса лупа жәрдеминде, 
микроструктурасын болса, тек микроскоп жәрдеминде үйрениў мүмкин. 
Ағаш макроструктурасы
. Макроструктура терек денесин тангенциал, радиал ҳәм кесе 
қырқымлар жәрдеминде үйрениледи (31.1-сүўрет). 
Терек денеси ӛзек, ағашлық камбий ҳәм қабық бӛлегинен ибарат болады (31.1, б-
сүўрет). 
31.1-сҥўрет. Ағаш денесиниң дҥзилиси 
а) Терек денесиниң тийкарғы кесимлери: 1-кесе; 2-радиал; 3-тангенциал; б) Терек 
денесиниң кесе кесими: 1-қабық; 2-камбий; 3-луб; 4-заболон; 5-ӛзек; 6-ӛзек нурлары. 
 
Ӛзек жүдә бос байланысқан клеткалардан ибарат болып, киши беккемликке ийе ҳәм 
ығаллылық тәсиринде тез ширийди. Қабығы сыртқы қабық ҳәм ишки луб қатламларынан 
қуралған болып, теректи сыртқы орталық тәсири ҳәм механикалық жарақатланыўлардан 
сақлайди. Луб қатламы арқалы ӛсип атырған терек азықланады. Луб қатламы астында жуқа 
камбий клетка қатламы жайласқан. Ҳәр жылы теректиң ӛсиў дәўиринде камбий қабық ҳәм 
ишки тәрепке ағаш клеткаларын жылыстырады ҳәм ағашлық кеңейип барады. Сол себепли, 
теректиң кесе кесиминде жыллық кольцолар пайда болады. Жыллық кольцолар еки 
қатламнан ибарат: 
Бәҳәрги –бәҳәр ҳәм жаздың басында, жазғы-жаздың ақырыда пайда болған ағаш 
қатламлары. Бәҳәрги ағаш қатламы аш реӊли ири жуқа клеткалардан ибарат болып, жазғы 
қатлам болса тоқ реӊли майда 
пишиқ
клеткалардан қуралады. 
Тереклер 
мағизли
(қарағай, эман, кедр) ҳәм 
мағизсиз
(қайын, заранг, олха) түрлерге 
бӛлинеди. 
Мағизли
тереклерде 
мағиз
ҳәм қабық асты қатламы, 
мағизсиз
түрлеринде болса,
 
тек қабық асты қатламы болады. Айрым тереклерде (қара қарағай, ақ қарағай, қара қайин) 
Ёғочлик 

---

199 
ағашлықтың орайлық бӛлеги 
мағизнинг
барлық қәсийетлерине ийе болып, реӊи шетки 
бӛлимлери реңинен парық етпейди ҳәм жетилген ағашлық делинеди. 
Теректе ығаллылық ҳәм азықлық ӛзек нурлары арқалы кесе кесим бойынша тарқалады. 
Ийне жапырақлы тереклерде олар жүдә тар болып, микроскоп астында кӛриў мүмкин. Ағаш 
ӛзек нурларынан механикалық тәсирлер астында тез сынады ҳәм кептириў дәўиринде 
шытнаўы мүмкин.