Ózbekistan respublikasi awil xojaliği ministrligi b. Yo. Toxtaev, E. T. Ахmеdоv, V. T. Qaysarov DÁrilik ósimlikler introdukciyasi

Qadaǵalaw sorawları
1. Introdutsentlerdi bioekologik ózgeshelikine qaray, tuqımlaslarına tıykarlanıp gruppalaw tártibi?.

2. Introdutsentlerdi bioekologik ózgeshelikine qaray, tirishilik formalarına tıykarlanıp gruppalaw tártibi?.

3. Introdutsentlerdi bioekologik ózgeshelikine qaray, floristik oblastlari hám areallarina tıykarlanıp gruppalaw tártibi?.
4. Introdutsentlerdi bioekologik ózgeshelikine qaray gruppalaw tártibi?

7- BAP


INTODUTSENT ÓSIMLIKLERDEBIOMETRIKVAFENOLOGIKGÚZETIWLERDITADQIQETIWTIYKARLARI

Hár bir introdutsent ósimliklerdi máwsimiy rawajlanıw fazaların hám olardı ekologiyalıq faktorlar menen óz-ara munasábetlerin úyreniw zárúrli ámeliy áhmiyetke iye boladı. Sebebi, ósimlikleridiń máwsimiy ózgerislerin anıqlanmasdan turıp, olardıń biologiyalıq, ekologiyalıq hám basqa qásiyetlerin biliw múmkin emes.

Ósimliklerdi máwsimiy rawajlanıwdı úyreniw maqsetinde- olarda túrli mawsimlerde rawajlanıw basqıshları ústinde baqlawlar ótkeriledi.
Bul biometrik hám fenologik baqlawlarda ósimlik turmısındaǵı tiykarǵı ózgeris penen dáwirleri (-yaǵnıy, olarda vegetatsiya dáwirdiń baslanıwı, tuqimlardi bórtiwi, jazılıwı, jedel ósiwi, japıraqların sarǵayıwı hám vegetatsiya dáwirdiń tamamlaniwi múddetleri belgilengenler etiledi) haqqındaǵı maǵlıwmatlardı alıwǵa imkaniyatın beredi.
Ósimliklerdiń máwsimiy rawajlanıwın har túrli sharayatlarda (mısalı, Tashkent, Samarqand, Ferǵana, Andijan Surxandarya hám b). alıp barılıwı múmkin.
Maqsetli túrde introduktsiya sharayatları - yaǵnıy tiykarınan ilimiy tekseriw institutları Botanika baǵı, dendroparklar hám ósimlikshunoslik boyınsha tájiriybe stanciyaları hám basqa ilimiy izertlew mákemelerinde ilimiy xızmetkerler tárepinen gúzetiledi.
Bunda tiykarınan hár bir tarawdı hám ızleniwsheńdi qızıqtırarlıq máselelerge itibar qaratıladı : Mısalı, Dárilik ósimlikshunoslikda ósimliklerdi quramındaǵı biologiyalıq aktiv elementlerdı jıynalısı zárúrli áhmiyetke iye boladı. Bul bolsa ósimliklerdi ximiyalıq quramı boyınsha toparına baylanisli. Atap aytqanda, alkaloidlar ósimliklerde vegetatsiya dáwirdiń baslanıwınan gúllew fazasina shekem jer ústki bóleginde alkaloidlar kóbeyip barsa, keyinirek bul alkaloidlar bir organnan ekinshi organǵa (tuqimı, túbirler) ótedi. Alkaloidlar ósimliktiń jer ústki bóleginde gúllew fazasına kóp boldı, keyin olar tuqimlarǵa ótedi hám ósimlik tuqimları jetilgennen keyin bir bólim alkaloid tuqimlarda (Durman ), qalǵanı bolsa túbirlerinde (kóp jıllıq alkaloidli ósimliklerde) boladı.
Basqa ósimliklerde (efir maylı hám b. q.gruppa ) biologiyalıq aktiv elementler gúllew fazasında kóp boladı (romashka, jalpiz, bóymodaron hám t.b).
Túynekli ósimliklerde biologiyalıq aktiv elementler vegetatsiya dáwirdiń tawısıwı menen piyazlarında jıynaladı. Sonday eken, introduktor alımdı qızıqtırǵan máselelerdi sheshiwde introdutsent ósimliklerde biometrik hám fenologik baqlawlardı áhmiyeti úlken bolıp tabıladı.
Mısalı, kóklemzarlastiriw hám abadanlastiriw tarawinda bolsa kerisinshe basqasha jantasıwdı baqlawımız múmkin: Bunda, ósimliklerdi quramındaǵı biologiyalıq aktiv elementler qızıq emes, hám olar tiykarǵı itibardı basqa kórsetkishlerge qaratidilar. Mısalı ; olarda terek-putalardı gúllewi, gúllewiniń dawam etiw waqti, japıraqların gúzde sarı, qızıl reńge kiriwi sıyaqlı fenologik fazalardı kóklemzarlastiriwda áhmiyeti úlken bolıp tabıladı. Olar sol tábiyiyat kórinisili qásiyetlerine qaray, kóklemzarlastiriw ushın tańlap alınadı. Onıń ushın kóklemzarlastiriw ushın paydalanilatuǵın ósimlik túrlerdiń tábiyiyat kórinisi ózgeshelikin kórinetuǵın etetuǵın organı anıq belgilep alınǵan bolıwı kerek boladı. Gúzetiw jumısların alıp barılıwınan aldın úyrenilip atırǵan ósimliklerdiń morfologiyalıq kórsetkishleri analiz etiledi. Mısalı Jipek akatsiyasi (1- keste).