‘zbekist0n respubukasi oliy уа ‘rta maxsus ta’lim vazirligi a. Razzoqov, sh. Tashmatov, N. ‘R m 0N 0y iqtisodiy ta’limotlar tarixi

Qisqacha xulosalar
Feodal yer egaligi davrida natural xo'jalik, ayniqsa, qishloq xo'jaligi 
jamiyatda asosiy o‘rin tutgan edi. Shu bilan birga, bu paytda shaharlar 
soni o‘sdi, tovar-pul munosabatlari ham ancha rivojlandi, nisbatan 
erkin va samarali ishlab chiqarish usuli bo‘lgan krepostnoylikka o‘tildi. 
Awalgi davrdagi natural xo'jalik ishlab chiqarishi 
(T-T) 
asta-sekin 
T-
P-T 
munosabatlari bilan almasha bordi (agrar yo‘nalish hal qiluvchi), 
iste’mol qiymatlarini yaratish baribir asosiy maqsad bo‘lgan va shu 
g‘oya himoya etilgan, mehnat qurollari takomillashmagan davrda bu 
tabiiy bir hoi edi.
Feodal munosabatlar Sharqda nisbatan erta tarkib topdi va uzoqroq 
davom etdi.

---

Bu davr uchun Ibn Xaldunning iqtisodiy g'oyalari nihoyatda 
muhimdir, u o‘z asarlarida ijtimoiy ishlab chiqarish, mehnat unum- 
dorligi, oddiy va murakkab mehnat, zaruriy va qo'shimcha mahsulot, 
tovaming iste’mol qiymati va umuman, qiymatning farqini ta’riflab 
berdi, ayiiboshlash tamoyilini (sarflangan mehnatning yarmi) to‘g‘ri 
talqin etdi, sarflangan mehnat bilan birga shu tovaming odamlarga 
zarurligi ham muhimligini ta’kidladi.
G'arbiy Yevropadagi feodal munosabatlar nisbatan kech tarkib 
topgan bo‘lsa ham, uning rivoji tezroq bo‘ldi. Dehqonchilik, umuman, 
qishloq xo'jaligi ustun bo'lishiga qaramay, hunarmandchilikda sex tizimi, 
keyinroq manufaktura vujudga keldi, mehnat taqsimoti, unumdorlik va 
sifat masalalari (ayniqsa sexlarda), raqobat tamoyillari tarkib topdi.
Rossiyada shu davrdagi iqtisodiy g‘oyalarda ham dehqon mehnati 
boylikning asosi ekanligi ko‘rsatiladi, natural renta miqdori 2 foiz 
belgilanadi, tovar-pul munosabatlariga, ayniqsa, savdoga qarshi g‘oya- 
lar ko‘p edi.
XIV-XV asrlarda G ‘arbiy Yevropada feodalizmning yemirilishi va ilk 
kapitalistik munosabatlar shakllana boshladi. Bu jarayon kapitalning 
dastlabki jamg‘arilishi jarayoni bilan bog'liq bo'ldi va ko‘p hollarda og‘ir 
shaklda amalga oshdi. Ayniqsa, dehqonlami yerdan mahrum etish og‘ir 
oqibatlaiga, ulaming katta qismini xonavayron bo‘lishiga olib keldi. Yangi 
munosabatlar yangi sinfning 
buijuaziyaning manfaatiga mos edi, 
ammo bu jarayon boshqalar hisobiga ro‘y berdi.