‘zbekist0n respubukasi oliy уа ‘rta maxsus ta’lim vazirligi a. Razzoqov, sh. Tashmatov, N. ‘R m 0N 0y iqtisodiy ta’limotlar tarixi

Uat Tayler 
(1381), Germaniyada 
Tomas Myunser 
(1524-1525) rahbarligida dehqonlar qo‘zg‘oloni 
bo'lgan, ular krepostnoylikni, boshqa majburiyatlami bekor qilishni 
talab etganlar.
Ma’lumki, XII-XIV asrlarda Rossiyada feodal tarqoqlik ro‘y berdi 
(13 ga yaqin alohida knyazlik). Bu davrda cherkov yer egaligi atrofida 
diniy shaklda kurash bordi. XVI asrdan boshlab ijtimoiy-siyosiy kurash 
ommaviy tus oldi. 0 ‘shanday publitsistlardan biri Yermolay edi. U 
rohibligida Erazm nomini olgan. 
Yermolay-Erazm 
o‘z asarlarida 
dvoryanlikni himoya qildi va yirik savdo hamda sudxo‘rlikka qarshi chiqdi. 
U boyarlami boshqalar hisobiga doim bayramdagidek hayotini tanqid 
qildi, yemi esa faqat davlatga xizmat qilayotgan (ya’ni dvoryan)

---

odamlarga berish kerak, degan to'g'ri g oyani ilgari surdi (boyarlar 
markazlashgan davlatga bo‘ysunishni istamagan va votcliina egasi, 
tarqoqlikning asosiy sababchisi edilar). Haqiqatda ham 
Ivan Grozniy,
hatto 
Pyotr I 
davrida ham votchinani (ya'ni boyarlami) yo‘q qilish 
uchun kurash bordi, oxir-oqibatda dvorvanlik va pomeshchiklik yutib 
chiqdi va Rossiya yagona davlatga aylandi.
Ermolay Erazmning iqtisodiy qarashlarida dehqon mehnati boylik 
manbayi degan qoida yotadi. Shu sababli u davlatda dehqonlar toifasini 
birinchd o‘ringa qo‘yadi va ulaming iqtisodiy ahvolini yaxshilash zarur 
deb hisoblaydi. Ammo u dehqonlar ekspluatatsivasining asosi pul maj- 
buriyatlarida deb bilgan, shu sababli bu majburiyatlar natural renta 
holida bo‘lishi va hosilning beshdan bir qismi (20 foizi) bilan cheklash, 
yom (pochta) majburiyatlarini esa savdogarlar zimmasiga yuklashni 
taklif etdi. U mehnat unumdorligini oshirish to‘g‘risida qayg'ursa-da, 
tovar munosabatlari rivojiga qarshi bo'lgan, ya’ni o‘zi o‘ziga qarshi edi, 
chunki u erkin boy savdogarlar savdosi tarafdori edi. E.Erazm natural 
majburiyatlami cheklash sinfiy kurashga chek qo'yadi, degan noto‘g‘ri 
fikrda bo'lgan.
XVI asming o'rtalarida yaratilgan «Domostroy» asarida shaharlik- 
laming faoliyatiga oid qonun-qoidalar majmuasi berilgan. Unda hokimiyat 
va cherkov, oila, xizmatkorlarga munosabat qoidalari keltiriladi.
Rossiyada XVII-XVIII asming boshlarida yirik o'zgarishlar ro'y berdi, 
kapitalistik ishlab chiqarish munosabatlari paydo bo'la boshladi. G'aibiy 
Yevropadagi merkantilistlardan (quyida ko'riladi) farqli ravishda rus 
iqtisodchilari muomala sohasiga kam e’tibor qiladilar, «pul - boylik» 
degan fikiga qo'shilmadilar. Ular mamlakat ichida tovar almashuvini 
kuchaytirish tarafdori edilar, tashqi savdoni esa, asosan, sanoat va 
qishloq xo'jaligini rivojlantirish quroli deb qaraganlar. Bu g'oyalar A
A .