‘zbekist0n respubukasi oliy уа ‘rta maxsus ta’lim vazirligi a. Razzoqov, sh. Tashmatov, N. ‘R m 0N 0y iqtisodiy ta’limotlar tarixi

«Mustaqillik deklaratsiyasi» 
1776-yilda 
AQSHda e’lon qilindi. «Deklaratsiya» «Hayot, Erkinlik va Baxtga inti- 
lish» bilan bog'liqjamiyatni barpo qilishga chaqirsa, «Xalqlar boyligi...» 
asari bu jamiyat qanday ishlashi va yashashi kerakligini tushuntirib 
berdi, demak, ikkala hujjat ham bir-birini mantiqan to‘ldirdi.
Klassik maktab vakillari erkin bozor munosabatlariga katta ishonch 
bildirgan holda jamiyatning institutsional tarkibini takomillashtirishga 
ham alohida ahamiyat berganlar.
Smit erkin bozoming ijobiy tomonlari bilan birga uning ayrim 
nuqsonlarini ham ko'rsatib berdi. «Ko'rinmas qo‘l» har doim ham

---

bekam-u ko‘st ishlay olmaydi, masalan, bozor tizimi («Ko‘rinmas 
qo‘l») jamiyatga umumiy holda sotiladigan va sotib olinishi mumkin 
bo‘lmagan milliy xavfsizlik yoki qonuniylik, jamiyat osoyishtaligi va 
barqarorligini ta’minlab berishga qodir emas. Bunday imkoniyatlar 
davlat tomonidan yaratilishi va berilishi kerak. Undan tashqari, bozor 
jamiyatning axloqiy va estetik mezonlariga har doim ham javob 
beravermaydi, u ishlab chiqarish uchun foydali va qulay, ammo 
iste’molchi uchun ziyon keltiradigan tovarlami taklif etishi mumkin. 
Shu bilan birga, bozor tizimi jamiyatning talab-ehtiyojlarini doimo 
qondiruvchi buyuk vosita ekanligi ochib berildi. Bu tizim o'zini o‘zi 
tartibga soluvchi mexanizmga ega. Bu yerda buyuk bir paradoks, ya’ni 
jumboqqa duch kelamiz. Bozor iqtisodiy erkinlikning eng oUy timsoh 
bo'lgani holda iqtisodiyotning eng qat’iy nazoratchisi hamdir. Masalan, 
qayerdadir baho, ish haqi yoki foyda ma’lum darajadan oshib ketsa, 
raqobat kuchi ulami siqib chiqaradi.
«Tablly erkinlik». 
Bozor tabiiy rivojlanish asosida tobora o‘sib boradi, 
bunda xalqning farovonligi doimo yuksaladi. Bu o‘sishning asosi nima? 
Buning bosh sababi rag‘batlantiruvchi kuchlardir, har kimning o‘z 
sharoitini yaxshilashga intilishi, foyda ketidan quvish, «pul qilish istagi» 
pirovard natijada har bir ishlab chiqaruvchi o‘z kapitalini, korxona 
boyligini doimo oshirishga intiladi, bu esa har bir ishlab chiqaruvchini 
ko'proq foyda olish ilinjida tovarlami sotish imkoniyatlarini izlashga 
majbur qiladi.
Hozirgi davrda klassik maktab asosida neoklassik (yangi klassik) 
qarashlar mavjud bo‘lib, o‘sha davrdagi asosiy g‘oyalar saqlangan 
holda ulaming ayrim tomonlari zamonga mos ravishda to‘ldiriladi.