‘zbekist0n respubukasi oliy уа ‘rta maxsus ta’lim vazirligi a. Razzoqov, sh. Tashmatov, N. ‘R m 0N 0y iqtisodiy ta’limotlar tarixi

Ulug‘bek 
(1394-1449) tarixda ko‘proq davlat arbobi sifatida emas, 
bunyodkor inson, yuksak zehnli olim sifatida mashhurdir. Bu davrda 
mamlakat iqtisodiyotining asoslariga alohida e’tibor qilinadi, busiz 
rivojlanish bo‘lmasligini hokimlar yaxshi tushunishgan. Sug'orish 
tarmoqlari qurilib, ular toshhovuz, darg‘ot, navo, chig‘ir, charxpalak, 
qaynama.sharshara, osma ko'prik, handoq, tazar va sardobalar kabi 
turli-tuman suv inshoatlari bilan jihozlandi.
0 ‘sha davrda ham iqtisodiy rivojlanishning soliq tizimi bilan 
chambarchas bog‘liqligi yaxshi ma’lum edi. Soliq yig‘imi qancha yuqori 
bo‘lsa, ishlab chiqaruvchilar manfaatdorligi kamdir, ammo soliqning 
pastligi aholi uchun qulay bo'lgani bilan, davlatning boshqaruv, 
mudofaa va boshqa maqsadlariga doimo to‘g‘ri kelavermaydi. Shulami 
yaxshi tushungan hukmdorlar soliqni iloji boricha me’yorida saqlab, 
uni yig‘ishning ma’lum adolatli usullarini qo‘llanganlar. Masalan, 
Ulug‘bek hukmronligi davrida g‘alla g‘aram qilinmasdan awal soliq 
to‘plash qat’iyan man etilgan, chunki dehqon hosil yig‘ib olgachgina 
real soliq to‘lash imkoniga ega bo‘ladi. Soliq aniq uch muddatda, dehqon 
hosili pishishiga qarab bo‘lingan:
Bu davrda ichki va tashqi savdoga katta ahamiyat berilgan. Xitoy, 
Hindiston, Tibet va boshqa ko‘pgina davlatlar bilan savdo aloqalari 
olib borilgan. Bu borada savdogarlar uchun qulay sharoitlar 
yaratilganligini alohida ta’kidlab o'tish kerak. Elchilar «Buyuk ipak 
yo'li» xavfsizligini ta’minlash borasida katta ishlami amalga oshiiganlar.
Mamlakat iqtisodiyotining ahvoli, ayniqsa, hunarmandchilik va 
savdoning rivojlanishi, tovar-pul munosabatlari, milliy valuta 
mustahkamligiga bevosita bog‘liq. Ma’lumki, pulning uchta asosiy vazifasi 
mavjud: 1) qiymat o'lchovi; 2) almashuv vositasi; 3) jamg'arma vositasi. 
Agar pulning miqdori, uning nufuzi mustahkam bo'lmasa, iqtisodiyot 
posangisi, muvozanati buziladi. Shulami hisobga olib, vaqti-vaqti bilan 
pul islohotlari o'tkazib turiladi. 1428-yili Ulug'bek tomonidan o‘tkazilgan 
islohot katta ijobiy ahamiyatga ega bo‘ldi. Muomaladagi fulusiy pullar 
almashtirildi. Ulug‘bek davridagi islohotlar tovar-pul munosabatlari 
rivojiga muhim hissa qo‘shdi. Iqtisodiyotning barqarorligiga erishildi.
4-180 
49

---