‘zbekist0n respublikasi oliy va ‘rta maxsus ta’lim vazirligi

omilning bunday tarkibini harakatlanish funksiyasini shakllantirishda 

hisobga olish lozim.

Harakatlanishga  b oigan  yetuklik  yosh  o‘tishi  bilan  o ‘zidan- 

o‘zi  yuzaga  kelmaydi.  U  tashqi  muhit  ta’sirida  rivojlanadi  va 

takomillashadi.  Hamda  harakat  faoliyati  tartibi  bilan  chambarchas 

bogiiq.  Demak,  harakatlanish  funksiyasini  shakllantirish  va 

takomillashtirish  pedagogik  omilning  asosiy  tarkibini  amalga 

oshirish y o ii orqali mumkin boiadi.

Bolalar va o‘smirlardagi harakat faoliyati orqali namoyon boiadi. 

U  shartli  refleks  aloqalarining  zaxirasiga  bogiiq.  Inson  qanchalik 

ko‘p  shartli  refleks  aloqalari  zaxirasiga  ega  b o isa,  bu  aloqalar 

qanchalik  turli  -  tuman  b o isa,  unda  yangi  harakatlanish  shakllari 

shunchalik tez hamda oson  shakllanadi.  Bolalarda hamma jismoniy 

sifatlarni  bir  tekis  tarbiyalash  lozim.  Bunda  7-9  yoshda  bittalik 

harakatlami  bajarish  tezligi  hamda  chaqqonlik;  10-12  yoshda  -  

egiluvchanlik;  13-14 yoshda -  tezkorlik-kuch;  15-16 yoshda -  kuch 

va  chidamlilik  kabi  sifatlami  tarbiyalashga  alohida  e ’tibor qaratish 

zarur.

0 ‘rgatishda eng muhimi o‘z harakatlarini makonda, vaqt orasida 

va mushak kuchlanishlari darajasiga ko‘ra aniq baholay bilish lozim.

Bunday  ko‘nikmalami  tarbiyalash  uchun  umumrivojlantiruvchi 

mashqlar,  yurish,  yugurish,  sakrashlar,  uloqtirishlar,  muvozanat 

mashqlari,  osilish  va  tayanish  mashqlari,  tirmashib  chiqish, 

akrobatika mashqlari qoilaniladi.

Ulami  bajarish  paytida  shug‘ullanuvchilar  subyektiv  sezgilami 

u  yoki  bu  harakatlami  bajarishga  ketadigan  vaqt  hamda  makon 

to‘g ‘risida  o‘qituvchidan  axborot  ko‘rinishida  olinadigan  sifatli 

baho  bilan  taqqoslashlari  kerak.  Harakat  faoliyati jarayonida  vaqt, 

makon  va  mushak  kuchlanishlari  darajasi  to‘g ‘risidagi  tezkor 

axborot  shug‘ullanuvchiga  olinadigan  sezgilami  tabaqalashtirishni 

o‘rganishga imkon beradi.

Bu  harakatlami  boshqarish  uchun  juda  muhimdir.  Harakat  fa- 

oliyatini  ongli  ravishda  boshqarish  sezgilaming,  ayniqsa  mushak 

sezgilarining  rivojlanishi  bilan bogiiq.  Sezgi  a’zolari  orqali  tashqi 

muhit qabul  qilinadi.  Eshitish,  ko‘rish va boshqa sezgilar qanchalik

315

---