‘zbekist0n respublikasi oliy va ‘rta maxsus ta’lim vazirligi y. Masharipov sport psixologiyasi

Yettinchi  mashq.
M ening  peshonam ga  yoqimli  salqinlik  urilm oqda.  M ening  yuzimni 
siypalab,  mayin  shabada  esib  turibdi.  Salqin  q u w a t  m ening  m iyamga, 
k o ‘z  va  tanam ga  tetiklik  keltirdi.  M ening tanam dagi  issiqlik  asta-sekin 
pasaym oqda (to ‘xtam).  M endagi q a t’iyat, o ‘zim ga  ishonch  asablarim ni 
m ustahkam   qildi.  M endagi  ishonch  tan a m n i  hayotiy  k u ch-quw atg a 
toMdirdi.  M ening  o ‘zimga  ishonchim   ju d a   yuqori  va  barqaror.  M en 
juda chidamli va qat’iyatliman.  Mening a ’zolarim  barcha qiyinchiliklaiga 
b ardosh  beradi,  m en  barcha  a ’zolarim ga  ishonam an.  M ening  o ‘zimga
www.ziyouz.com kutubxonasi

---

ishonchim   kuchim ni  to ‘la  tiklashga  imkon  berdi, jism im da  to'p lan g an  
ortiqcha  kuchlar  mendagi  faollikni  o ‘stirdi.  M en  tetik,  sog‘lo.m  va 
quw atlim an.  M en  qisilgan  prujinadek  kuchlim an.  M en  m usobaqada 
ishtirok  etishga  tayyorm an.  Men  qo'lim ni  m usht  qilib  ko‘zim ni  ocha- 
m an.  Men juda  tetikm an,  barcha jism oniy  m ashqlarni  bajarishga  kiri- 
sham an.
S portchi  m ashg‘ulotlarda  m ashqlardan  ju d a   c h a rc h a b   ch iq q a n  
paytlard a  yoki  boshqa  b iro rta  m ashqni  sifatli  va  aniq  bajarish d a 
qiynalayotgan  vaqtda  quyidagi  m ashqlardan  m in i-tre n in g   sifatida 
foydalanish tavsiya  etiladi.  Siz birorta qulay joyda bo‘shashgan  holatda 
o ‘tiring va oldingi  mashqlarda aytib o'tganim izdek,  2-3  daqiqa davomida 
ko'zlaringizni  yuming.  Siz  yaxshi  kayfiyatda  ekanligingizni  ta sa w u r 
eting.  M asalan,  g o ‘yo  o ‘zingizni  voleybol  o ‘ynayotgandek  yoki  birorta 
faol  harakatni  tez  bajarayotgandek  tasa w u r  qiling  va  xayolan  o ‘sha 
holatga kiring,  keyin ko‘zingizni  ochib,  zarur bo'lgan  mashqni  bajarishga 
kirishing.  Shu  tariqa  asta-sekin  o'zingizning  hayotingizni  serm azm un, 
jo'shqin  bo'lishi  va  kayfiyatingizni  oshirish  uchun  maxsus  reja  tuzing 
va  unga  amal  qilishga  o'rganing.
«Autogen»  m ashg'ulotning  yuqorida  biz  ko 'rib   chiqqan  h ar  bir 
b o sq ic h i  sp o rtc h ila rn i  m u so b aq ag a  ru h a n   ta y y o rla s h d a   m u h im  
aham iy atga  ega.  Agar  sp o rtc h ila r  m u n tazam   ravishda  «autogen» 
m ashg'ulot bilan  shug'ullanib yurishsa,  o'yinlarda  ularning ruhiy sifatlari 
asta-sekin  kuchaya  boradi.  Jum ladan,  sport  m ashg'ulotlari  va  sport 
jarayonida diqqatning taqsim lanishi  yaxshilanadi,  harakat obrazlarining 
yorqinliligi  kuchayadi.  Agar  sportchi  so'z  vositasi  yordam ida  o'ziga 
buyruq  berish  m exanizm laridan  to ’g'ri  foydalansa,  irodaviy  ham da 
jism oniy  sifatlari  yanada  rivojlanadi.
Sportchilarni musobaqaga ruhiy jihatdan tayyorlashda ularga yaqin 
kunlarda bo'ladigan musobaqa  to'g'risida aniq  va xolis ma’lumotlar 
berib  borish  ham  muhim  o'rin  tutadi.
  C hunki  sportchining  bo'lajak 
m usobaqani  o'tkazish joy i,  vaqti,  m uhit,  sharoit,  obyektiv va  subyektiv 
m unosabatlar,  m usobaqa  qatnashchilarining  tarkibi,  raqib  jam o a la r 
ta r k ib i,  asosiy  ra q ib la r,  a lo h id a   raq ib   s p o rtc h in in g   in d iv id u a l 
xususiyatlari;  jism oniy,  ruhiy,  taktik,  irodaviy  tayyorgarligi;  alohida 
raqib yoki  raqib jam o a a ’zolarining qanday  imkoniyatlarga ega ekanligi 
to'g'risida axborotlar olishi musobaqaga ruhiy va jism oniy tayyoigarligini 
o sh irish d a,  b o 'laja k   m u sobaqaning  rejasini  tu zish da  m u h im   om il 
hisoblanadi. T o 'g 'ri,  bo'lajak m usobaqaning ham m a jihatlarin i  m ayda-
www.ziyouz.com kutubxonasi

---

chuydasigacha bilib olish juda qiyin.  Shunday b o ‘lsa-da,  sportchi  uchun 
b o 'la ja k   m u s o b a q a n in g   ay rim   m u h im   to m o n la r i  t o ‘g ‘risid ag i 
m a ’lum otlarga  ega b o ‘lish  ham  muvaffaqiyat  keltirishda yordam   beradi. 
Ba’zan  sportchi  m usobaqa haqida aniq m a’lum otlarga  ega bo'lmaganligi 
sababli,  u nd a  g'alabaga  ishonch  o ‘rniga  q o 'rq in c h ,  vahim a,  o ‘ziga 
ishonm aslik  holati  paydo  bo'ladi  yoki  g'alabaga  befarq  b o ‘lib  qoladi. 
M u so b aq a   ja r a y o n id a   s p o rtc h ila rd a g i  n o x u sh lik ,  b e z o v ta la n ish , 
tashvishlanish  kabi  ruhiy  holatlarni  yo'qotish  yoki  pasaytirish  uchun 
y u q o rid a   n o m la ri  t a ’k id la n g a n   m axsus  p six o lo g ik   u s lu b la rd a n  
foydalanish  ularning  musobaqalarga  psixologik  jih a td a n   tayyorgarlik 
holatini  yanada yaxshilaydi, g'alaba qozonishga bo'lgan  ruhiy, jism oniy 
va  ta k tik   im k o n iy a tla r in i  o sh ira d i.  H a tto ,  a y rim   m u ra b b iy la r 
shogirdlarini  m usobaqaga  ruhan  tayyorlash  m uam m osini  to 'g 'ri  hal 
etish  m aqsadida,  ularning raqiblari  haqida  m a’lum otlar yig'ib,  raqibning 
suratini  m ashq  qiladigan  sport  zalining  e ’lonlar  taxtasiga  ilib  qo'yib, 
tagiga  yoshi,  b o'yi,  m a’lum oti,  jism oniy  tayyorgarligi,  ruhiy  holati, 
irodaviy  sifatlari,  texnik  va  taktik  m ahorati,  yoqtirgan  kurash  usullari, 
sportda  erishgan  ko'rsatkichlarini  yozib  qo 'yadilar.  Boshqa  b a ’zi  bir 
tajribali  m urabbiylar shogirdlariga teng keladigan  raqib obrazini yaratib, 
sport  m ashg'uloti jarayonida o'sha  raqib sportchiga qarshi  h ar xil texnik 
va  taktik  usullar  ishlatish, jum ladan,  raqibdan  o 'z in i  him oya  qiladigan 
qaram a-qarshi  kurash  usullaridan  foydalanish,  uning zaif him oyalangan 
nuqtalariga  zarba  berish  kabilar yordam ida  shogirdlarini  bo'lajak   katta 
m usobaqalarga jism oniy,  ruhiy,  taktik jih atd an   tayyorlab  boradilar.
Sportchilarni musobaqaga ruhan tayyorlashda ularning musobaqaga 
ishtirok etish motivlari, ehtiyojlari va maqsadini aniqlash juda muhim. 
C hun ki,  m otivlar  sportchi  ruhiyatiga  t a ’sir  qiluvchi  asosiy  om ildir. 
«Sportchi  nim a  m aqsadda  m usobaqada  ishtirok  qilm oqchi?»,  «N im a 
sababdan  bu  m aqsadni  o 'z   oldiga  qo'ydi?»,  «Sportchi  nim a  uchun 
bunday  harakatlarni  bajarishga  o'zini  m ajbur  etm oqda?»  kabi  savollar 
yechim ini  to p a   bilishi  shart.  C hunki,  spo rtch in in g   sportga  bo'lg an 
ehtiyojlari uning  ruhiy faolligini oshiradi, qiziqishini  kuchaytiradi.  Aynan 
shu  ehtiyoj  sababli  sportchi  o 'z   raqibidan  ustunlikka  erishish  uchun 
b ilim ,  m ala k a   va  k o 'n ik m a la r in i  o 's tir ib   b o r a d i,  x u lq -a tv o rin i 
shakllantirishga harakat qiladi. Aynan shu  ehtiyoj sportchidan  hayotning 
barcha  yo'nalishlarida  m ehnat  qilishni,  jam o a d a   o 'z   o 'rn in i  topishni 
o'zinin g  asosiy  m aqsadi  va  burchi  deb  bilishni  taq o zo   qiladi.
Sportchining  m usobaqada  g'alaba  qilish  m aqsadi  uning  shiddat  b i-
www.ziyouz.com kutubxonasi

---

Ian  izchil  m a s h q  qilishi,  m u so b a q a g a   ruhiy tayyorgarlik  h o la tin in g  yu q o ri 
d a ra ja d a   b o i i s h i   kabi  o m illa r  t a ’sirida  a m a lg a   o sh ad i.  M u r a b b i y  g ‘ala b a  
qilish  u c h u n   a n i q   i m k o n iy a tla r n i  h iso b g a   o lish ,  k u c h li  r a q ib la r   b ila n  
ju d a   e h t i y o t   b o 'l i b   b ella sh ish ,  m e h n a t s i z   m a q s a d g a   e ris h is h   m u h i m  
emasligi  k a b ila r h a q id a   tu s h u n tiris h   ishlari  olib  borishi  lozim .  S h o g ird in i 
h a r   q a n d a y   s h a r o i t d a   h a m   o ‘z in in g   k u c h ig a   q a t t i q   i s h o n c h   hosil  q ilg a n  
h o ld a   m u s o b a q a n i n g   oxirgi  d a q iq a la r ig a c h a  g ‘ala b a   qilish  u c h u n   b a r c h a  
ru h iy  va j i s m o n i y   im k o n i y a t l a r i d a n   f o y d a la n is h g a   o ‘zini  m a j b u r  e tis h g a  
o ‘r g a t i s h i   k e r a k .   B u ,  a l b a t t a ,   s p o r t c h i n i   m u s o b a q a g a   p s i x o l o g i k  
ta y y o rla s h g a   k o ‘p  j i h a t d a n   b o g ‘liq.