‘zbekist0n respublikasi oliy va ‘rta maxsus ta’lim vazirligi

1 Qarang: Гражданское право. Учебник. 4.1. — M.: Проспект. 1996. —
С. 78-79.-
www.ziyouz.com kutubxonasi

---

larining buzilmasligini har kimdan talab qila oladi. Subyektiv huquqlar 
o‘z harakatlariga ko‘ra mulkiy yoxud shaxsiy nomulkiy boMishi mumkin.
0 ‘zbekiston Respublikasida subyektiv huquqlar kafolatlangan hu- 
quqlardir. Daviat bu huquqlaming amalga oshirilishini ta ’minlaydigan 
moddiy sharoitlarni yaratadi.
Huquqiy munosabatlaming mazmunini yuqorida ko‘rsatilganidek, 
huquqlar bilan bir qatorda majburiyatlar ham tashkil etadi. Majburiyat- 
ning mohiyati shundaki, bunda huquqiy tartibning talabi bo‘yicha 
uni o‘z zimmasiga olgan shaxs ma’lum harakatlarni qilishga yoki 
harakatlarni qilishdan saqlanishga majbur boMadi.
Har qanday majburiyat qarzdor shaxsning, ya’ni, zimmasida maj- 
buriyat boMgan shaxsning erkini ma’lum darajada cheklaydi, uni huquq 
egasining manfaatlari bilan bogMaydi. Masalan, sotuvchi sotilgan 
mulkni xaridorga shartnomaga muvofiq ravishda topshirishga majbur. 
Ya’ni, birovdan ashyo sotib olgan shaxs bu ashyoning o ‘ziga topshi- 
rilishi uchun lozim boMgan barcha harakatlar qilinishini talab etishga 
haqlidir, sotuvchi esa, ashyoni topshirish bilan bogMiq harakatlarni 
qilishga majbur boMadi.
Shaxsdan muayyan harakat qilishni talab etadigan majburiyatlar 
ijobiy (pozitiv) majburiyatlar, muayyan harakatlarni qilishdan saqla- 
nishni talab etadiganlari esa salbiy (negativ) m ajburiyatlar deb 
ataladi.
Subyektiv huquqlar va majburiyatlar yagona huquqiy munosa- 
batning elementi boMib, o‘zaro bogMangandir. Birovda subyektiv hu- 
quqning boMishi, boshqa birovda, albatta, bu huquqqa yarasha majbu- 
riyat boMishini bildiradi va, aksincha har qanday majburiyat o ‘z 
qarshisida uni bajarishni talab qilishga haqli shaxsning boMishini 
bildiradi. Jumladan, mulkdor o ‘ziga qarashli mulkdan foydalanish 
huquqiga ega boMgani uchun u boshqa fuqarolardan bu huquqdan 
foydalanishda to ‘sqinlik qilmasligini talab qila oladi. Qarzdor ma’lum 
bir harakatni bajarishga majbur boMsa, kreditor bu harakatning 
bajarilishini talab qilishga haqlidir.
Fuqarolik-huquqiy munosabatning obyekti deb, fuqarolik huquqiy 
munosabatda qatnashuvchi shaxslarning subyektiv huquqlari va maj- 
buriyatlari nimaga qaratilgan boMsa, shunga aytiladi. Bular — ashyo- 
lar, mol-mulklar, pullar va qimmatli qog‘ozlar, ishlar va xizmatlar, 
intellektual faoliyat natijalari, shaxsiy nomulkiy huquqlardir.
Fuqarolik huquqiy munosabatlaming obyektlari sifatida ko‘rilgan 
ashyolar fuqarolik huquqida muhim ahamiyatga ega.