‘zbekist0n respublikasi oliy va ‘rta maxsus ta’lim vazirligi

xojalik boshqaruvi qarorini bekor qilish to ‘g ‘risida x o ja lik sudiga
murojaat qildi. 
Bu masala qanday hal qilinadi? Bunday holatlar
qaysi qonun hujjatlari bilan tartibga solinadi?

---

7. 
Respublika mulki b o ‘lgan mol-mulk
.................................................
?
A. Yuridik shaxslarga biriktirib q o ‘yiladi.
B. Davlat yuridik shaxslariga xo‘jalik yuritish yoki operativ boshqarish 
huquqi asosida biriktirib q o ‘yilishi m um kin.
C. Yuridik shaxslarga biriktirib q o ‘yilmaydi.
D. Y uridik shaxslarga q o n u n d a n a zard a tu tilg an h ollarda b irik tirib
q o ‘yilishi m um kin.
2. Yuridik m a ’nodagi mulk nimalarga asosan shakllarga bo ‘linadi?
A. Kimga yoki kim larga foyda keltirishiga qarab.
B. Subyektlarga tegishli b o ‘lishiga qarab.
C. Shakllarga boMinmaydi.
D. T asarruf etish elem entiga k o ‘ra.
3. «Davlat keng miqyosdagi ijtimoiy funksiyalarni ham bajaradiki, bu
vazifalarni bajarishda yetarli darajada moddiy-texnikaviy va moliyaviy baza
b o ‘lishi zarur». Ushbu fikrlar qaysi sivilist olimga tegishli?
A. X.R. R ahm onqulovga. 
B. Yu.K. Tolstoyga.
C. I.B. Zokirovga. 
D. E. Suxanovga.
4. Umumiy qoidaga k o ‘ra har qanday mulk shaklining huquqiy maqomi
nimalar orqali ifodalanadi?
A. M ulkni obyekti orqali.
B. M ulkni subyekti orqali.
C. M ulkni obyekti va subyekti orqali.
D. M ulkni obyekti, subyekti va m azm uni orqali.
5. Davlat mulki zarurligining obyektiv sabablari qaysi javobda to ‘g ‘ri
keltirilgan ?
A. D avlat organlari faoliyatini tashkil etish, davlat xavfsizligi va m udofaa, 
ilm -fan va m adaniyatni t a ’m inlash uchun.
B. Davlat organlari faoliyatini tashkil etish, kuchli ijtimoiy siyosaini amalga 
oshirish, tabiiy ofatlarga va favqulodda holatlarga qarshi kurash va uning 
oqibatlarini b a rta ra f etish uchun.
C. Davlat organlari faoliyatini tashkil etish, b a ’zi tarm o q lard a ishlab 
chiqarish faoliyatini am alga oshirish uchun.
D. Davlat organlari faoliyatini tashkil etish, davlat xavfsizligi va m udofaa, 
ilm -fan va m adaniyatni ta ’m inlash, kuchli ijtim oiy siyosatni am alga oshirish. 
tabiiy ofatlarga va favqulodda holatlarga qarshi kurash va uning oqibatlarini 
bartaraf etish, ba'zi tarm oqlarda ishlab chiqarish faoliyatini am alga oshirish 
uchun.

---

l - § . U m u m iy m u lk h u q u q i tu s h u n c h a s i v a t u r l a r i
F u q a r o lik k o d e k s in in g 2 1 6 -m o d d a s id a a y tilg a n id e k , ikki y o k i u n d a n
o rtiq sh a x sn in g e g alig id a b o ‘lgan m o l-m u lk u la rg a u m u m iy m u lk h u q u q i 
a so sid a te g is h li b o ‘la d i. U s h b u n o rm a n in g m o h iy a tid a n , u m u m iy m u lk
h u q u q i d e b b ir n e c h a s h a x s la rn in g m u a y y a n o b y e k tla r g a n is b a ta n
b o ‘lg an m u lk iy h u q u q la r ig a a y tila d i.
U m u m iy m u lk h u q u q in in g o b y e k tin i m a ’lu m a s h y o y o k i a s h y o la r -
n in g t o ‘p la m i ta s h k il e tis h i m u m k in . M a s a la n , ikki y o k i b ir n e c h a
s h a x s n in g b irg a lik d a q u rg a n y o k i s o tib o lg a n im o r a ti, ik k i y o k i b ir
n e c h a j a m o a x o ‘ja lig i b irg a lik d a q u rg a n g ‘is h t z a v o d i k a b i b o s h q a
o b y e k tla r b o ‘lish i m u m k in . U m u m iy m u lk h u q u q in in g s u b y e k tla ri ikki 
y o k i b ir n e c h a s h a x s (fu q a ro y o k i ta s h k ilo t) la r b o ‘lish i m u m k in .
U m u m iy m u lk h u q u q in in g su b y e k tla ri b ir n e c h a s h a x s d a n ib o r a t 
b o ‘lg an lig i tu fa y li s h e r ik la r n in g h a r q ay sisi b u n d a y m u lk n i o ‘z h o lic h a
ta s a r r u f q ila o lm a y d i, balki o ‘ziga q a ra sh li o b y e k tla m i b irg a lik d a , o ‘z a ro
k e lish u v a s o s id a e g a lla y d i, u la r d a n fo y d a la n a d i va t a s a r r u f q ila d i.
U m u m iy m u lk h u q u q i q u y id a g i a s o s la rd a n v u ju d g a k e la d i:
— b irin c h id a n , o d d iy s h irk a t s h a r tn o m a s id a n m a s a la n , b ir n e c h a
f u q a ro n in g b irg a la s h ib u y -jo y q u r is h id a n y o k i b ir n e c h a j a m o a x o ‘ja li-
g in in g b irg a la s h ib e le k tr sta n siy a si q u ris h id a n ;
— ik k in c h id a n , b ir n e c h a fu q a ro n in g m u a y y a n u m u m iy m u lk k a
eg a b o ‘lish u c h u n m ablag* va m e h n a tla r in i q o ‘s h is h la r id a n , m a s a la n , 
u m u m iy o ila v iy m u lk ;
— u c h in c h id a n , b ir n e c h a s h a x s la rn in g q o n u n y o k i v a s iy a t b o ‘y ic h a
m e ro s o lis h la rid a n .
U m u m iy m u lk h u q u q i a k sa riy a t h o lla rd a o d d iy s h irk a t (b irg a lik d a g i 
fa o liy a t) s h a r tn o m a s i a s o s id a , u m u m iy x o ‘ja lik m a q s a d la r ig a e ris h is h
u c h u n , j a m o a x o ‘ja lik la r i, k o rx o n a yoki b o s h q a ta s h k ilo tla r q u ris h va 
e k s p lu a ta ts iy a q ilis h , su v x o ‘ja lig i in s h o o tla r i, m a k ta b la r , tu r a r - jo y
b in o la ri va sh u k ab i q u ris h u c h u n b irg a lik d a h a r a k a t q ilis h la r id a , b u n in g
u c h u n p u l h a m d a b o s h q a m u lk y o x u d m e h n a tla r in i b ir la s h tir is h la r id a
v u ju d g a kelad i. F u q a r o la r h a m o ‘z la rin in g s h a x s iy -m a is h iy e h tiy o jla rin i

---

q o n d iris h u c h u n p u l, m u lk va m e h n a tla r in i b irla s h tirib , m a s a la n , u y - 
jo y q u rish u c h u n b irg a lik d a s h a r tn o m a tu z ib u m u m iy m u lk h u q u q in i 
o la d ila r.
U m u m iy m u lk h u q u q i in s titu ti, u m u m iy m u lk h a q id a g i h u q u q iy
m u n o s a b a tla r 0 ‘z b e k is to n R e sp u b lik a si F u q a r o lik k o d e k s in in g 2 1 6 - 
2 2 7 - m o d d a la r id a b a ta fsil b a y o n e tilg a n .
F K n in g 2 1 6 - m o d d a s id a k o ‘rs a tilg a n id e k , u m u m iy m u lk ikki tu rg a :
b irin c h id a n , m o l-m u lk m u lk d o rla rd a n h a r b irin in g m u lk h u q u q id a g i 
u lu s h i a n iq la b q o ‘y ilg a n u lu s h li m u lk ;
ik k in c h id a n , u lu s h la ri a n iq la b q o ‘y ilm a g a n b irg a lik d a g i m u lk k a
b o ‘lin a d i. B u la r o ‘rta sid a g i aso siy fa rq la r q u y id a g ic h a d ir:
T a q s im la n a d ig a n u m u m iy m u lk n in g h a r b ir is h tiro k c h is i a s h y o d a
a n iq b e lg ila n g a n h issag a e g a b o ‘ladi. M a s a la n , y a rm ig a , u c h d a n b irig a 
v a h o k a z o .
T a q s im la n m a y d ig a n b irg a lik d a g i u m u m iy m u lk e s a , h is s a la rg a
ta q s im la n a d ig a n m u lk d a n u lu s h la rg a a jr a lm a s lig i b ila n fa rq q ila d i. 
B u n d a y u m u m iy m u lk h a m m a is h tir o k c h ila r o ‘rta s id a , u la r n in g u m u -
m iy roziligi b ila n va te n g lik a so sid a e g a lla n a d i, fo y d a la n ila d i v a ta s a r r u f
e tila d i.
U lu s h li m u lk s u b y e k tla r i f u q a r o h a m , t a s h k i l o t h a m b o ‘lish i 
m u m k in .
U m u m iy b irg a lik d a g i m u lk h u q u q id a s u b y e k tla r o ‘z u lu s h la rin i 
m u s ta q il t a s a r r u f q ila o lm a y d i, c h u n k i, b ir in c h id a n , u la r n in g h a r
b ir in in g u lu s h i u m u m a n b e lg ila n m a g a n b o ‘la d i; ik k in c h id a n , oilav iy
m u n o s a b a td a b o ‘lg an u m u m iy m u lk eg asi o ila d a n c h iq q a n d a , u n i 
b o s h q a b ir ik k in c h i sh ax s b ila n a lm a s h tirib b o ‘lm a y d i. U lu s h li m u lk
u lu s h la rg a a jra lm a y d ig a n u m u m iy m u lk d a n v u ju d g a k e lish i a so sla ri va 
ta r tib i b ila n h a m fa rq q ila d i.
U lu s h li m u lk ta s h k ilo tla r v a fu q a r o la r n in g b itim la r tu z is h i a so sid a , 
q o n u n b ila n n a z a rd a tu tilg a n a s o s la rd a , j u m l a d a n , q o n u n v a v asiy at 
b o ‘y ic h a m e ro s o lis h d a , m u lk n in g m u s o d a r a q ilin is h id a v a b o s h q a
b a ’zi h o lla rd a v u ju d g a kelishi m u m k in . J a m o a x o ‘ja lig i o ila a ’z o la rin in g , 
j a m o a x o ‘ja lig id a m e h n a t q ilib to p g a n va x o n a d o n m u lk ig a q o ‘sh g a n
d a r o m a d la r i y o r d a m c h i x o ‘ja lik d a n , c h o r v a m o lla ri a s r a s h d a n k e lg a n
d a r o m a d la r i x o n a d o n a ’z o la r in in g u m u m iy m u lk h u q u q in i v u ju d g a
k e ltira d i. K a s b k o r, h u n a r m a n d , u m u m a n y a k k a ta r tib d a g i m e h n a t 
fa o liy a ti b ila n s h u g ‘u lla n u v c h i fu q a ro la r o ila s in in g to p g a n p u l yoki 
b o s h q a b u y u m la ri h a m s h u x o n a d o n a ’z o la r in in g u m u m iy m u lk in i 
v u ju d g a k e ltira d i.

---

2
- § . U m u m iy u lu sh li m u lk n i e g a lla s h , fo y d a la n is h v a
u n i t a s a r r u f e tis h
U m u m iy u lu sh li m u lk n i eg a lla sh , u n d a n fo y d a la n ish v a u n i t a s a r n if
e tis h d a s h e rik e g a la rn in g h u q u q la r i ikki tu rg a : b a r c h a u m u m iy m u lk k a
n is b a ta n , u m u m iy m u lk d a g i u lu s h g a n is b a ta n b o ‘lg an h u q u q la r g a
boM inadi. B in o b a r in , u m u m iy u lu sh li m u lk e g a la rin in g h a r q ay sisi o ‘z 
u lu s h in i m u sta q il ta s a r r u f e tish h u q u q ig a e g a b o ‘lsa h a m , ju m la d a n
o ‘z u lu s h in i a g a r q o n u n y o k i u sta v ( n iz o m ) d a b o s h q a c h a h o l b e lg ila n - 
m a g a n b o ‘lsa, o ‘zga sh a x sg a o ‘tk a z is h h u q u q ig a ega boMsa h a m , u m u -
m iy m u lk n i s h e rik la rin in g ro z ilig id a n ta s h q a r i ta s a r r u f q ila o lm a y d i.
U m u m iy u lu sh li m u lk n i e g a lla sh , u n d a n fo y d a la n is h v a u n i ta s a r r u f
e tis h d a v o m id a b u n d a y m u lk n in g e g a la ri o ‘r ta s id a boM gan n iz o la r
u m u m iy m u lk is h tir o k e h ila r in in g h a r q a y s is in in g d a ’vosi b o ‘y ic h a su d
to m o n id a n hal q ilin a d i.
U m u m iy u lu sh li m u lk e g a la ri o ‘z ix tiy o r id a boM gan m u lk n i h a m -
m a la rin in g roziligi b ila n e g a lla y d ila r, u n d a n f o y d a la n a d ila r v a t a s a m i f
e ta d ila r. A g ar u m u m iy s h e rik m u lk n i e g a lla s h , u n d a n f o y d a la n is h va 
u n i ta s a r r u f e tish ta rtib i t o ‘g ‘risid a o ‘z a r o k e lis h a o lm a s a la r , b u n d a y
m a sa la sh e rik e g a la rn in g h a r qaysisi d a ’v o si b o ‘y ic h a s u d t o m o n id a n
h a l q ilin a d i.
U m u m iy u lu sh li m u lk n in g h a r qaysi e g a si u m u m iy m u lk y u z a s id a n
boM gan so liq , y ig ‘im va b o s h q a toM ovIarni to M ash d a, s h u n in g d e k , u n i 
b o s h q a ris h va s a q la sh x a r a ja tla rid a o ‘z h issa sig a y a ra s h a q a tn a s h is h g a
m a jb u r.
U m u m iy m u lk n i s a q la s h y o k i u m u m i y m a jb u r iy a tn i b a ja r is h
y u z a s id a n x a ra ja tla r q ilg a n b o s h q a s h e r ik la r id a n o ‘z in in g q ilg a n c h i-
q im la rin i h a r b irin in g h issa sig a m u v o fiq q o p la n is h in i ta la b q ilish h u -
q u q ig a eg ad ir.
F K n in g 2 2 1 - m o d d a s id a a y tilg a n id e k , u n i b o s h q a ris h v a sa q la sh
x a ra ja tla rid a o ‘z h issasig a y a r a s h a q a tn a s h is h g a m a jb u r.
F K n in g 2 1 8 - m o d d a s id a a y tilg a n id e k , u m u m iy u lu sh li m u lk n in g
h a r qaysi egasi o ‘z u lu s h in i b o s h q a s h a x s g a o ‘tk a z is h g a h a q li. B u n d a
u lu s h n i h a q b a ra v a rig a h a m , te k in g a h a m b iro v g a o ‘tk a z is h n a z a r d a
tu tila d i. U m u m iy m u lk n in g s h e rik la ri ta s h k ilo t boM gan ta q d ir d a , u la r
o ‘z u lu s h la rin i b iro v g a h a q b a ra v a rig a o ‘tk a z a d i, k o ‘p in c h a u n i s o ta d i. 
F u q a r o la r esa, o ‘z u lu s h la rin i h a q b a ra v a rig a h a m , te k in g a h a m b iro v g a
o ‘tk a z is h i, ju m la d a n , s o tis h i, h a d y a e tis h i, s h u n in g d e k , v a s iy a t q ilib
q o ld iris h i m u m k in .

---

M u lk d o r la r d a n b iri o ‘z u lu s h in i b o s h q a sh a x sg a s o tg a n v a q td a
q o lg a n m u lk d o rla r so tila y o tg a n u lu s h n i u so tila y o tg a n n a rx d a v a b o s h q a
te n g s h a rtla rd a s o tib o lis h d a im tiy o z li h u q u q ig a e g a d ir. K im o s h d i 
sav d o si o rq a li so tish h o lla ri b u n d a n m u s ta s n o ( F K n in g 2 2 4 - m o d d a s i) .
U m u m iy m u lk d a g i u lu s h n i s o tu v c h i o ‘z u lu s h in i o ‘z g a sh a x sg a
so tis h n iy a ti h a q id a b o s h q a m u lk d o rg a y o z m a ra v is h d a m a ’lu m q ilib , 
u lu s h n in g n a rx in i va u n i s o tis h n in g b o s h q a s h a rtla rin i k o ‘r s a tis h i s h a rt. 
A g a r q o lg a n m u lk d o r la r im tiy o z li so tib o lish h u q u q in i a m a lg a o s h ir is h -
d a n v o z k e c h s a la r y o k i b u h u q u q n i x a b a r q ilin g a n k u n d a n e ’tib o r a n
k o ‘c h m a s m u lk k a n is b a ta n b i r o y d a v o m id a b o s h q a m o l - m u l k k a
n is b a ta n e sa , o ‘n k u n d a v o m id a a m a lg a o s h irm a s a la r, s o tu v c h i o ‘z 
u lu s h in i h a r q a n d a y sh a x sg a s o tis h g a h a q li b o ‘ladi.
D a v la t, k o o p e ra tiv y o k i b o s h q a y u rid ik sh ax s u y -jo y g a n is b a ta n
b o ‘lg a n u m u m iy m u lk h u q u q id a g i o ‘z u lu s h in i so tg a n t a q d i r d a u y -
jo y n in g a n a sh u u lu s h n i s o tib o lis h d a im tiy o z li h u q u q u y n in g s h u
q is m id a y a sh o v c h i sh a x sla rg a b e rila d i, u la r so tib o lish n i x o h la m a g a n la r i 
y o k i b u h u q u q n i a m a lg a o s h ir m a g a n la r id a e sa , u lu s h n i s o tib o lis h
h u q u q i u m u m iy m u lk n in g q o lg a n s h e rik la rig a  ta d i.
A g a r u lu s h s h e rik la rn in g im tiy o z li h u q u q la ri b u zilib so tilsa , u m u m iy
u lu sh li m u lk n in g b o s h q a sh erig i s o tib o lu v c h in in g h u q u q va m a jb u riy a t- 
lari o ‘ziga o ‘tk a z ilish i t o ‘g ‘risid a d a ’v o q o ‘z g ‘a tib , su d g a m u ro ja a t qilish i 
m u m k i n . A m m o b u h u q u q v a m a jb u r iy a t m u lk n i o l i b - s o t i s h d a
b e lg ila n g a n n a rx in i h a m d a s o tib o lish b ila n b o g ‘liq b o ‘lgan x a r a ja tla r n i 
t o ‘Iash s h a rti b ila n g in a u n g a o ‘tk a z ilis h i m u m k in .
A g a r m u lk o lu v c h i u lu s h n i s o tib o lish t o ‘g ‘risid a ro z ilik b e rg a n
b o ‘lsa y u , le k in u n o ta ria l id o ra g a k e lis h d a n b o sh to rts a , n o ta r iu s s o tu v - 
c h in in g ta n la s h i b o ‘y ic h a b o s h q a sh a x s b ila n s h a r tn o m a n i ra s m iy - 
la s h tiris h h u q u q ig a eg a.
U m u m iy m u lk b o ‘lg a n u y d a n te g is h li u lu s h s o q it q i l i n i s h i d a , 
m a s a la n , s o tilis h id a , u y g a b o ‘lg a n u lu s h la r real ( n a tu r a s h a k lid a ) k o ‘r- 
s a tilm a y , b a lk i a rifm e tik u lu s h la r d a b e lg ila n a d i. A m m o sh u b ila n b irg a
s o tu v c h i fo y d a la n is h u c h u n q ay si k v a rtira yoki x o n a n in g o ‘tis h in i k o ‘r- 
sa tish i m u m k in . A g a r u m u m iy u lu s h li m u lk b  lg a n tu r a r j o y is h tir o k -
c h i ' ari o ‘rta s id a u y n in g a y rim x o n a la rid a n fo y d a la n ish t o ‘g ‘ris id a o ld in -
d a n k e lis h ilg a n b o ‘lsa , b u n d a y k e lis h is h h a m n o ta riu s t o m o n i d a n
ta s d iq la n is h i m u m k in .
U lu s h s h e r ik la r n in g im tiy o z li h u q u q la r i b u z ib s o tilg a n i h o ld a
u m u m iy u lu sh li n iu lk k a boM gan b o s h q a sherigi so tib o lu v c h in in g h u q u q
va m a jb u riy a tla ri o ‘z ig a o ‘tk a z ilis h i t o ‘g ‘risid a d a ’vo q o ‘zg‘a tib , s u d g a

---

m u r o ja a t q ilis h i m u m k in lig i t o ‘g ‘risid a q o id a la r k e n g m a ’n o d a jo r iy
q ilin m a y d i, ju m l a d a n , tu r a r - jo y n i h a d y a v a v a s iy a t q ilish h o lla r id a
q o M la n ilm a y d i.
3 - § . и ш ш ш у m u lk d a n u lu sh a jr a tis h v a u n i ta q s im la s h
F K n in g 2 2 3 - m o d d a s id a k o ‘rs a tilg a n id e k , u m u m i y u lu s h li m u lk
is h tiro k c h is i o ‘z u lu s h in i u m u m iy m o l- m u lk d a n b e r is h n i ta la b q ilish g a
h a q lid ir. U n in g b u h u q u q i u m u m iy m u lk d a g i u lu s h n i ta s a r r u f e tis h g a
b o ‘lg a n h u q u q id a n k e lib c h iq a d i.
U lu s h n i a jr a tis h n in g aso siy u su li, m u lk n in g x o ‘j a lik ta y in la n is h ig a
z a r a r y e tk a z m a s lik s h a rti b ila n u n d a n asl h o lid a u lu s h a jr a tis h d a n is h ti-
r o k c h ila r o ‘z a r o k e lis h a o lm a s a la r su d y o k i n iz o n i h a l q ilu v c h i o r g a n
u m u m iy m u lk d a n q a n d a y a s h y o la r asl h o lid a a jr a tilis h in i, m a s a la n , 
s h e rik lik a s o s id a o lin g a n h o s iln in g q a n d a y ta q s im la n is h in i b e lg ila y d i.
U m u m iy m u lk d a n u n in g x o ‘ja lik ta y in la n is h ig a z a r a r y e tk a z m a s d a n
a jra tis h m u m k in b o M m a g a n d a , u lu s h a jr a tib o lu v c h i e g a ro z i boM gani 
h o ld a , u lu s h n in g m iq d o rig a y a ra sh a p u l b a r a v a rid a h a q o lish i m u m k in . 
A g a r p u l b a ra v a rid a u n in g toM ash im k o n iy a ti b o M m asa, u m u m iy m u lk
s o tilib u n in g s u m m a s i s h e r ik la r o r a s id a ta q s im la n a d i.
U y -jo y g a n is b a ta n boM gan u m u m iy u lu s h li m u lk e g a la ri o ‘z la rig a
te g ish li u lu s h la rg a y a r a s h a u y -jo y n i ta q s im la s h g a h a q li boM ib, b u n in g
n a tija s id a u la m in g h a r b irig a u y - jo y n in g a lo h id a q is m i (k v a rtira y o k i 
a jra tilg a n x o n a ) b irik tirib q o ‘y ilish i m u m k in .
F u q a r o la r n in g u m u m iy u lu sh li y o k i b irg a lik d a e g a lig id a boM gan 
x u s u s iy la s h tirilg a n tu r a r - jo y la r n i boM ish h a q id a g i m a s a la la r s u d a m a -
liy o tid a tu r lic h a h a l e tilis h i h o la tla ri u c h r a y d i. F K n in g 2 2 3 - m o d d a s ig a
m u v o fiq , u m u m iy u lu s h li m u lk e g a s in in g h a r b iri u m u m iy m u lk d a n
o ‘z u lu s h in i a jra tib b e r is h n i ta la b q ilish g a h a q li.
A g a r u lu s h n i a jr a tis h u s u li t o ‘g ‘risid a s h e r ik la r o ‘z a r o k e lis h a o lm a -
g a n boM salar, m u lk h a r qaysi sh e rik n in g d a ’vosi b o ‘y ic h a su d to m o n id a n
ta q s im la n a d i. A m a ld a s h u n d a y h o lla r u c h r a y d ik i, u m u m iy m u lk d a n
u lu s h a jra tis h h a q id a g i q o n u n n in g q o id a la r i x u s u s iy la s h tirilg a n tu r a r -
j o y la r g a t a d b iq q ilin is h i m u m k in e m a s v a b u n d a y t u r a r - j o y l a r n i
ta q s im la s h d a U y - jo y k o d e k s i n o r m a la ri ta d b iq q ilin is h i lo z im .
T o s h k e n t s h a h a r s u d in in g 1 9 9 3 -y il 9 - m a r td a g i a jr im id a x u s u s iy - 
la s h tirilg a n tu r a r - jo y n i ta q s im la s h sh a x siy m u lk h u q u q i a s o s id a te g ish li 
boM gan u y -jo y la rn i ta q s im la s h h a q id a g i q o n u n ta la b la rig a k o ‘r a ta q s im -
lash lo z im e d i, d e g a n a s o s b ila n h a l q ilu v q a ro ri b e k o r q ilin g a n .

---

F K n in g 2 3 3 - m o d d a s in in g 2 -q is m ig a b in o a n , tu r a r - jo y u n in g s h e -
rik la rin i u m u m iy m u lk i boM gan k v a rtira , u y (u y n in g b i r q is m i)d a g i 
u lu s h la rig a m u v o fiq ta q s im la n is h i lo z im .
B irg a lik d a g i u m u m iy m u lk h u q u q i a s o s id a te g ish li b o ‘lg a n tu r a r -
jo y la r h a m s h u n d a y ta r tib d a ta q s im la n is h i k e ra k .
A m m o b u n d a y ta q s im la s h m a z k u r a h o li y a s h a y d ig a n jo y n in g re - 
ja la s h tir is h lo y ih a sig a z id b o ‘lm aslig i k e ra k . U y -jo y n i ta q s im la s h t o ‘- 
g ‘risid ag i b itim n o ta ria l ta r tib d a ta q s im la n is h i va tu m a n (s h a h a r ) h o -
k im lig i id o ra la rid a r o ‘y x a td a n o ‘tk a z ilish i lo z im .
B a ’zi h o lla r d a u m u m iy m u lk d a n te g ish li u lu sh m u lk e g a la rid a n
b irin in g q a rz in i q o p la s h u c h u n u n in g k re d ito ri ta la b i b o ‘y ic h a h a m
a jra tilis h i m u m k in .
4 - § . E r - x o t i n l a r o ‘rta s id a g i m u lk h u q u q i
O ila q o n u n c h ilig i e r - x o tin n in g n ik o h d a v rid a o r ttir g a n m u lk la ri -
u la m in g b irg a lik d a g i u m u m iy m u lk i b o i i s h i k o ‘rsa tilg a n . B u n d a u
y o k i b u m u lk n in g k im to m o n id a n so tib o lin g a n lig i, k im n in g n o m ig a
ra sm iy la sh tirilg a n lig i, e r y o x o tin d a n b iro rta s in in g q a n c h a m a o s h o lish i, 
b u t u n l a y o lm a s lig in in g m u tla q o a h a m iy a ti y o ‘q. U m u m iy m u lk n i 
o rttir is h m a sa la sig a k e lg a n d a , o ila o ‘z y u m u s h la rin i q ilish , fa r z a n d la r n i 
ta r b iy a la s h h a r q a n d a y m a o s h t o ‘la n ib q ilin a d ig a n ijtim o iy is h g a
te n g la s h tirila d i. B u e sa , m a m la k a tim iz d a a y o lla rn in g e r k a k la r b ila n
t o ‘la te n g lig in i is b o tla y d i, a y o lla rn in g s a lo m a tlig i, u la r n in g m e h n a tla r i 
q a d rla n g a n lig in i, o n a la rg a c h e k siz h u rm a t b ila n q a ra lg a n lig in i b ild ira d i. 
M a m la k a tim iz d a «SogM orn av lo d u c h u n » h a r a k a ti H u k u m a t d a ra ja s id a
a m a lg a o s h irila y o tg a n lig i b u n g a y a q q o l d a lild ir.
0 ‘z b e k is to n R e s p u b lik a s i O ila k o d e k s in in g 2 3 - m o d d a s ig a a s o s a n
e r v a x o tin n in g n ik o h d a v o m id a o r ttirilg a n m o l- m u lk la r i, s h u n in g d e k , 
n ik o h q a y d e tilg u n g a q a d a r, b o ‘la ja k e r - x o tin n in g u m u m iy m a b la g ‘la ri 
h is o b ig a o lin g a n m o l- m u lk la r i, a g a r q o n u n y o k i n ik o h s h a r tn o m a s id a
b o s h q a c h a h o l k o ‘rs a tilm a g a n b o ‘lsa, u la r n in g b irg a lik d a g i u m u m iy
m u lk i h is o b la n a d i.
E r - x o tin n in g ta d b irk o rlik fao liy a tig a q o ‘s h g a n m a b la g ‘la r va u n d a n
k e lg a n d a r o m a d la r , a g a r e r - x o tin o ‘rta sid a g i s h a r tn o m a b ila n o ‘z g a c h a
ta r tib b e lg ila n g a n b o ‘lm a sa , u la r d a n h a r b ir in in g m u lk i b o ‘la d i.
E r v a x o tin n in g n ik o h d a v o m id a o r ttir g a n m u lk la ri ju m la s ig a u la r -
n in g h a r b ir in in g m e h n a t fa o liy a tid a n , ta d b ir k o r lik d a n va in te lle k tu a l 
fa o liy a t n a tija la rid a n o rttirilg a n d a ro m a d la r , p e n s iy a la r, n a fa q a la r, s h u -

---

n in g d e k , u la r n in g u m u m iy d a ro m a d la ri h is o b ig a o lin g a n k o ‘c h a r v a
k o ‘c h m a s m u lk la r , q im m a tli q o g ‘o z la r, p a y la r, o m o n a t l a r e r y o k i 
x o t i n d a n b ir in in g n o m ig a r a s m iy la s h tir ilg a n lig id a n q a t ’i n a z a r e r -
x o tin n in g u m u m iy m u lk ig a k irad i.
E r v a x o tin o ‘rta sid a g i u m u m iy m u lk h u q u q in in g ta q d ir i n ik o h n in g
b e k o r q ilin is h i b ila n o ‘z g a rish i m u m k in . B u h o ld a d a s tla b e r v a x o tin -
n in g n ik o h tu z g a n lik la rig a q a d a r o ‘z la rig a te g is h li b o ‘lg a n m u lk la ri, 
s h u n in g d e k , n ik o h d a v o m id a h a d y a y o k i m e r o s ta riq a s id a o lg a n m u lk -
la ri h a r b ir in in g o ‘z m u lk i q ilib a jra tilish i v a u la r o ‘rta s id a g i u m u m iy
m u lk k a q o ‘sh ilm a slig i k e ra k .
E r - x o tin n in g m a jb u riy a tla ri u la m in g q a n d a y a s o s la rd a n k e lib c h iq -
q a n ig a q a r a b u m u m iy m u lk h is o b id a n b a ja rilis h i m u m k in . A g a r m a j- 
b u riy a t e r v a x o tin n in g u m u m iy x o ‘ja lik y o k i o ila m a n f a a tla rin i k o ‘z la b
q ilg a n h a r a k a t l a r i d a n k e lib c h iq q a n b o ‘ls a , q a r z s o ‘z s iz u m u m iy
m u lk d a n u n d ir ila d i.
M a jb u riy a t e r y o k i x o tin n in g sh ax siy q a r z la r id a n k e lib c h iq q a n
b o ‘lsa, m a jb u riy a t q a r z la ri o ‘z sh ax siy m u lk id a n y o k i u n g a te g ish li 
u m u m iy m u lk u lu s h id a n u n d irila d i. A g a r e r - x o tin n in g u m u m iy m u lk i 
jin o y a t h is o b ig a j a m g ‘arilg a n i y o k i k o ‘p a y tirilg a n lig i su d h u k m i b ila n
isb o t q ilin s a , jin o y a t tu fa y li k e ltirilg a n h a m m a m u lk h is o b id a n u n -
d irila d i.
Y u q o r id a b a y o n q ilin g a n e r va x o tin n in g u m u m iy m u lk i h a q id a g i 
q o id a la r F H D Y O d a q a y d e tilg a n n ik o h d a tu r u v c h i s h a x sla rg a n is b a ta n
ta d b iq q ilin a d i. F H D Y O d a r o ‘y x a td a n o ‘tm a y b ir g a tu r u v c h ila r g a
O ila k o d e k s id a b a y o n q ilin g a n y u q o rid a g i q o id a la r ta d b iq e tilm a y d i. 
U la r o ‘rta sid a g i u m u m iy m u n o s a b a tg a F u q a r o lik k o d e k s in in g u m u m iy
m u lk h u q u q i t o ‘g ‘risid a g i n o r m a la r i q o ‘lla n ila d i.
5 - § . D e h q o n v a fe r m e r x o ‘ja lig in in g
m u lk h u q u q i
U m u m iy b irg a lik d a g i m u lk k o ‘r in is h la r id a n b iri d e h q o n v a fe rm e r
x o ‘j a l i g i n i n g m o l - m u l k i d i r . Q o n u n g a a s o s a n d e h q o n v a f e r m e r
x o ‘ja lig in in g m o l-m u lk i u n in g a ’zo larig a a g a r u la r o ‘rta sid a g i s h a r tn o m a
b ila n b o s h q a c h a ta r tib b e lg ila n m a g a n b  ls a , u lu s h li y o k i b irg a lik d a g i 
u m u m i y m u lk h u q u q i a s o s id a te g is h li b o M ad i. B u m o l - m u l k o ‘z 
ta r k ib ig a tu r a r - jo y , x  ja lik b in o la r i, s u g ‘o r is h in s h o o tla r i, e k in la r, 
c h o r v a m o lla ri, p a r r a n d a la r , te x n ik a v a u s k u n a la r , t r a n s p o r t v o s ita la ri, 
q is h lo q x o ‘ja lik a sh y o la ri k a b ila rn i o la d i.

---

X o ‘ja lik e tis h tir g a n h o sil, m a h s u lo t v a b o s h q a d a r o m a d la r x o ‘ja lik
a ’z o la rin in g u m u m iy m o l- m u lk i h is o b la n a d i va o ‘z a r o k e lis h u v a so sid a
fo y d a la n ila d i. B u n d a y m o l- m u lk n i t a s a r r u f e tis h b o ‘y ic h a b itim la r
x o ‘ja lik r a h b a r i y o x u d u v a k o la t b e r g a n x o ‘ja lik a ’z o si to m o n i d a n
tu z ila d i.
D e h q o n v a fe r m e r x o ‘ja lig i h a q id a g i q o n u n la r g a a s o s a n d e h q o n v a
f e rm e r x o ‘ja lik la ri y u rid ik sh a x s h u q u q ig a eg a.
D e h q o n v a fe r m e r x o ‘ja lik la r in in g b ir y o k i b ir n e c h a a ’z o si u n in g
ta r k ib id a n c h iq q a n ta q d ir d a , b irg a lik d a g i u m u m iy m u lk a sl h o lid a
ta q s im la n m a y d i, b a lk i te g ish li u lu s h p u l m a b la g ‘la ri b ila n t o ‘la n a d i. 
B u n d a n a s o s iy m a q s a d m a v ju d d e h q o n v a f e r m e r x o ‘ja lik la r in in g
p a r c h a la n ib y o ‘q b o ‘lib k e tish ig a y o x u d z a ifla sh ib q o lis h ig a y o ‘l q o ‘y - 
m a slik d ir.
X u d d i s h u sa b a b li y a n g i d e h q o n va fe r m e r x o ‘jaU gi ta s h k il e tis h
m a q s a d id a a jra lib c h iq a y o tg a n a ’z o la r d e h q o n x o ‘ja lig in in g u m u m iy
m u lk d a g i o ‘z u lu s h la rin i asl h o lid a o lish g a h a q li. B iro q b u n d a m o l-
m u lk n i ta q s im la s h d e h q o n v a f e r m e r x o ‘ja lig i fa o liy a t y u r itis h u c h u n
z a r u r b o ‘lg a n aso siy ish la b c h iq a r is h v o s ita la rid a n m a h r u m q ilm a y d ig a n
ta r z d a a m a lg a o s h irilis h i k e ra k .
D e h q o n va fe r m e r x o ‘ja lig i a ’z o la r in in g b irg a lik d a g i u m u m iy m o l- 
m u lk d a g i u lu s h la ri, a g a r u la r  rta s id a g i k e lish u v g a m u v o fiq b o s h q a c h a
ta r tib b e lg ila n m a g a n b o ‘lsa, b a r c h a s i u c h u n te n g h a jm d a d e b h is o b - 
la n a d i.
D e h q o n (fe rm e r) x o ‘jaUgi tu g a tilg a n ta q d ird a b a r c h a k re d ito rla rn in g
ta la b la ri q o n d ir ilg a n d a n k e y in q o lg a n m o l- m u lk h u q u q i m u lk a s o s id a
d e liq o n va f c r m e r x o ‘ja lig i a ’z o la rig a te g ish li b o ‘la d i h a m d a q o n u n d a
y o k i s h a r tn o m a d a b elg U an g an ta r tib d a ta q s im la n a d i.
M ulohaza yuritish uchun savollar va m asalalar