‘zbekist0n respublikasi oliy va ‘rta maxsus ta’lim vazirligi

eski o‘zbek tili 
deb nomlanadi.
flgn 
Demak, eski o‘zbek tili XII—XIII asrdan to XX asrning bosh-
ц larigacha bo‘lgan o‘zbek tili tarixini o ‘z ichiga oladi va juda katta
yozma manbalarni o‘zida mujassam etadi.
A lisher N avoiy, Z ahiriddin M uham m ad B obur, Turdi Farog'iy, 
Boborahim Mashrab, Zokirjon Xolmuhammad o'g'li Furqat, M uhammad 
Am inxo'ja M uqimiylarning eski o'zbek tilini yangi taraqqiyot bosqichiga 
olib chiqishda xizmatlari katta. Ayniqsa, bu borada Alisher Navoiy ulkan 
ishlar qildi. U o'zbek tilini xazina deb bildi. Bu xazinani ilonlar va tikanlar 
o'rab turganligini ta ’kidladi. Navoiy eski o'zbek adabiy tilini ana shu 
«ilon»lardan va «tikan»lardan tozalab berdi.
Eski o'zbek adabiy tili hozirgi o'zbek adabiy tilining vujudga kelishida 
m uhim bosqich sanaladi.
32
www.ziyouz.com kutubxonasi

---

42-mashq. Matnlarni o ‘qing. Eski o ‘zbek adabiy tiliga xos xususiyat-
lami aniqlang.
Bu ulus to xublar ko‘rduk, ey o ‘zbegim,
Dilraboliqda sizingdek sho‘xi ra’no ko'rmadik.
(Atoiy)
Shoh-u toj-u xil’atikim, m en tom osha qilg'ali,
0 ‘zbakim boshida qalpoq, egnida shirdog'i bas.
(Alisher Navoiy)
Qaro meng ol yangoqingg‘a yaroshur,
Boshim doyim adoqingg‘a yaroshur.
(Xorazmiy)
Qarinchqa aydi: «Mavlodin ne tilading?»
Sulaymon aydi: «Andoq mulk tiladimkim, m andin o ‘zga kim 
ersa-da bo‘lmasun».
Qarinchqa aydi: «Bu so‘zdin hasad isi kelur, manga bo‘lgin, 
o‘zgalarga bo‘lmagin».
(Nosiriddin Rabg'uziy)
43-mashq. Navoiyning «Muhokamat ul-lug‘atayn» asaridan olingan
ushbu parchaga e’tibor bering. Turkiy tilning imkoniyatlari haqida fikr yuriting.
Yana bir adolari borki, ba’zi alfozning so‘ngg‘ida 
«ch, i» «ki», «chi»
lafzidir, orttururlar, yo mansabning, yo hunarning, yo peshaning izhori 
uchun; forsiyda yo‘qtur, balki alar ham turkcha ayturlar.
Mansabda andog‘ki, qo‘rchi va 
suvchi
va 
xizonachi
va 
kerak-yarog‘chi
va 
chavgonchi
va 
nayzachi
va 
shukurchi
va 
yurtchi
va 
shilonchi
va 
axtachi
yo‘sunlug‘ ko‘ptur.
H u n ar va peshada andog‘ki, qushchi va 
borschi
va 
qo'ruqchi
va 
tamg'achi
va 
jibachi
va 
yo ‘rg'achi
va 
halvochi
va 
kemachi
va 
qo ‘ychi...