‘zbekist0n respublikasi oliy va ‘rta maxsus ta’lim vazirligi

Savol va topshiriqlar
•
1. U ndosh tovushlarning hosil bo‘lishini tushuntirib bering.
2. Undosh tovushlar qanday tasnif qilinadi?
3. Undosh tovushlar deb qanday tovushlarga aytiladi?
4. Undosh tovushlarni tasniflab bering.
5. 
Ong, tong, manglay, arang, kelinglar sa‘z\&r\
tarkibida kelayotgan 
ng
tovushiga izoh bering.
6. 
Jon, jonajon, ajdar, g'ijjak, jahon
so‘zlari tarkibidagi 
j
tovushining 
aytilishi va yozilishini tushuntirib bering.
7. Jarangli undoshlarni sanab bering.
8. Jarangsiz undosh tovushlarning xususiyatlari haqida gapiring.
FONEMA VA HARF
Biz nutqim izni yozma ravishda ham bayon qilamiz. Bunda yozma 
nutq harflar ketma-ketligidan tashkil topadi.
Fonemaning yozuvdagi ifodasiga harf deyiladi.
Harflar fonem alam ing yozuvdagi aksi, tasviridir. Shuning uchun har 
bir tilda harflar shu tilning fonemalariga qarab olinadi. Bir fonemaga bir 
harfni to ‘g‘ri keltirishga harakat qilinadi.
Harflarni xotirada yaxshi saqlash va lug'at tuzishda m a’lum izchillikka 
amal qilish maqsadida harflar muayyan tartibda joylashtiriladi.
Muayyan tartibda joylashtirilgan harflar tizimiga alifbo deyiladi.
Lotin yozuviga asoslangan yangi o'zbek alifbosida har bir unli fonema 
alohida-alohida harflar orqali ifodalangan bo'lsa, undoshlarda fonemalarda 
ikki harf orqali ifodalash hollari uchraydi: 
sh, ch, ng
kabi.
55
www.ziyouz.com kutubxonasi

---

77-mashq. Quyidagi matnda berilgan tanlama so ‘zlarning tovush
tizimini tahlil qiling. So'zlarning qanday yozilayotganligiga diqqat qiling.
Boshliqlar bu mushkul 
muammoni
yechish uchun bosh qotirib o ‘tirgan- 
larida, o ‘tov eshigi oldida qurolli yigit Shiroq degan bir cho'ponning 
kirishga ijozat 
so ‘rayotganini
bildirdi.
— Shiroq? — deb qoshini chimirdi Rustak. — Kim u?
— Shiroq bizning urug‘dan. 0 ‘zi ertakchi, 
dostonchi
dono chol. Butun 
um ri cho'ponlik bilan o'tgan, — dedi 
Saksfar.
— U ndoq bo‘lsa chaqir bu yoqqa o'sha dono cholni. 
Eshikdan
yoshi 
oltmishdan
oshgan tetikkina, barvasta bir 
chol
kirib, ta ’zim qildi.
— Ijozat beringlar, m en ham qatoringizda o ‘tirib 
o ‘zfikrim ni
aytsam. 
Nim a 
to ‘g ‘rida
gaplashayotganingizni bilaman.
— 
0 ‘tir, o ‘tir, gapingga quloq solamiz.
— Eron shohining askarlari 
Sirdaryo
ostidagi qum donalaridan ham
ko‘p, ularni 
jangga
chorlab, yengish mahol, ammo ularni qirib 
tashlash
uchun bir yo‘l bor. Quloq 
soling...
(Mirkarim Osim. «Shiroq»)