‘zbekist0n respublikasi oliy va ‘rta maxsus ta’lim vazirligi

12-DARS. FONEMALAR TASNIFI
Darsning maqsadi:
a) ilmiy maqsad: o 'q u v ch ilam ing ongida fonem alarning turlari 
yuzasidan bilim va malakalar hosil qilish;
b) o'quvchilarni faktlarni bir-biriga taqqoslash va ulardan kerakli 
xulosalar chiqara bilish ruhida tarbiyalash.
J
 
Topshiriq. 
«Aql ulug'likka, aqlsizlik esa tubanlikka yetaklaydi» 
maqolidagi tovushlarni bir-biriga solishtirib ko'ring va ularni umumiy 
jihatlariga ko'ra gumhlang.
В ш а
fonemalarini bir-biriga solishtirsangiz, ular bir qator belgilari 
bilan farqlanganini ko'rasiz. Birinchidan, 
b
fonemasini talaffuz etganda 
o'pkadan chiqayotgan havo oqimi labning labga tegishidan hosil bo'lgan 
to'siqqa urilib, uni yorib poitlab cliiqadi. 
A
fonemasini talaffuz qilayotganda 
esa o'pkadan chiqayotgan havo hech yerda to'siqqa uchramaydi. Demak, 
fonem alar o'rtasidagi birinchi farqlanish to'siqqa uchrash-uchram aslik 
belgisi ekan.
Ikkinchidan, 
b
fonem asini talaffuz qilganingizda shovqinga ovoz 
qo'shiladi. 
A
fonemasi esa faqat ovozdan iborat. K o'rinadiki, 
b
va 
a
lar 
o'rtasidagi ikkinchi farqlovchi belgi shovqin belgisidir. Bu belgi 
b
da bor, 
a
da yo'q.
U chinchidan, 
a
so'z ichida kelib, bo'g'in hosil qiladi. 
В
esa bunday 
xususiyatga ega emas. Dem ak, fonemalarni farqlash uchun xizmat qiladi­
gan belgilardan yana biri b o'g'in hosil qilish-qilmaslik belgisidir.
Yuqorida sanab o'tgan belgilarga ko'ra fonemalar ikki katta guruhga 
bo'linadi:
1) unli fonemalar; 2) undosh fonemalar.
Unli fonem alar talaffuz qilinayotganda, o'pkadan chiqayotgan havo 
oqimi hech qanday to'siqqa uchramaydi.